Z drugiej strony, wśród komentarzy towarzyszącym obchodom 68. rocznicy stołecznego zrywu pojawiła się niezrozumiała dla mnie wypowiedź człowieka, który walnie przysłużył się budowaniu jego mitu tak w Polsce, jak i na Zachodzie. – Jest coś niezdrowego w tonie tych celebracji. Myślę, że żałoba nie powinna być związana z triumfalizmem i samozadowoleniem – ocenił rocznicowe uroczystości w radiu TOK FM prof. Norman Davies, autor wydanej w 2004 r. głośnej książki „Powstanie `44”. Według brytyjskiego historyka, „zbliżamy się chyba do tego momentu, kiedy te obchody powinny mieć swój naturalny kres”, bo służą celom politycznym.
Otóż Powstanie Warszawskie jest narzędziem w rękach polityków już od wielu dekad, bo i ono samo było aktem politycznym. Niesmak prof. Daviesa budzi „dominujący” podczas uroczystości triumfalizm. Ja nie dostrzegłem jednak 1 sierpnia przewagi ani owego triumfalizmu, ani samozadowolenia. Na pierwszy plan wysuwał się za to niekłamany podziw dla żołnierzy Armii Krajowej. W dobie kryzysu wartości i braku autentycznych bohaterów w trosce o dobro wspólne – bezcenny. Możliwe, że dla niektórych stał się on dzisiaj solą w oku. Ale dla słusznie uwielbianego w Polsce za jego zasługi profesora?
Dalej Brytyjczyk mówił, że „w Polsce widzi albo triumfalizm, albo samobiczowanie. A potrzebna jest spokojna, trzeźwa żałoba”. Do spostrzeżeń tych odniósł się w „Gazecie Wyborczej” konstytucjonalista Piotr Winczorek. Napisał: „Powstanie zasługuje na upamiętnienie nie tylko jako przykład poświęcenia i heroizmu jego bezpośrednich uczestników, ale także jako wydarzenie pełne smutku. Dniem takiego upamiętnienia powinien być więc nie dzień jego rozpoczęcia, lecz dzień jego tragicznej kapitulacji. Powinien być to dzień wspomnień, żalu i żałoby”.
Przecież od lat niektórzy komentatorzy wytykają Polakom właśnie żałobny charakter wszelkich rocznicowych obchodów. Tych elementów nie brakuje każdego 1 sierpnia – apeli poległych, modlitw, zmian warty przy Grobie Nieznanego Żołnierza, milionów zapalonych zniczy. Na Kopcu Czerniakowskim przez 63 dni płonie ogień upamiętniający ofiarę powstańców. Ale sierpniowe obchody napełniają nas też dumą, że jako naród byliśmy zdolni do porzucenia osobistych planów, by podjąć próbę samodzielnego decydowania o swoim losie. Czy mamy rezygnować z tego poczucia tylko dlatego, że powstanie zakończyło się klęską?
Prof. Davies apelował też, by wyłączyć awantury w czasie żałoby. Zgoda. Ale trzeba dodać, że ta „etyczna anarchia” ogarnęła nielicznych. Ogromna większość uczestniczących w obchodach wie, o co w nich chodzi. Czy za sprawą marginesu należy zaprzestać oficjalnego upamiętniania 1 sierpnia 1944 r.?
Nasza historia jest dokładnie taka, a nie inna: niełatwa i bolesna, ale pełna wspaniałych postaw jednostek. Grecy mają swoich Spartan, my mamy m.in. warszawskich powstańców. Pozostaje pytanie, dlaczego prof. Davies tak zmienił swój sposób patrzenia na Polskę i Polaków, choć wcześniej doskonale nas rozumiał. To właśnie polscy bohaterowie 1944 r. uczą, że nie powinno się zdradzać swoich przekonań na potrzeby bieżącej polityki.
 | Krzysztof Ziemiec |
Co? Gdzie? Kiedy?
