Zostawcie to Kościołowi

Wizyta patriarchy Cyryla w Polsce wzbudziła wiele skrajnych emocji, zanim jeszcze do niej doszło. Od entuzjazmu, żeby nie powiedzieć czołobitności, po stronie polskich władz, aż po wyraźny sceptycyzm po stronie części prawicowej opozycji. Wreszcie od początkowego zachwytu Gazety Wyborczej, aż po jawne wypominanie gościowi z Moskwy na łamach tejże Gazety rozmaitych „skandali” i zachętę Katarzyny Wiśniewskiej skierowanej do polskich feministek, aby odśpiewały Patriarsze „diabelską piosenkę” w ramach poparcia dla zespołu Pussy Riot, sądzonego za urządzenie w cerkwi antyputinowskiego happeningu.

Źródłem skrajnych nastrojów jest niezrozumienie znaczenia samej wizyty i sensu wspólnego apelu o pojednanie miedzy narodami polskim i rosyjskim. Władze państwowe czy to z powodu serwilizmu wobec Rosji, czy z chęci zdyskontowania tej wizyty dla kreowania swojego wizerunku, angażują się w nią niewspółmiernie do jej rangi. Nie pamiętam, aby podobne zaangażowanie towarzyszyło wizycie w Polsce choćby najważniejszego w prawosławiu patriarchy Konstantynopola – Bartłomieja I, nie mówiąc już o wizytach szefów episkopatów Niemiec, Francji czy USA.

Patriarcha Cyryl nie jest ani prawosławnym papieżem, ani oficjalnym przedstawicielem Rosji i jej prezydenta Putina. Jest głową tamtejszego prawosławia jako większościowego w Rosji wyznania. Działa jednak w diametralnie innych warunkach niż hierarchia katolicka w Polsce. W prawosławiu niezależnie od aktualnej proweniencji władzy świeckiej, jej wpływ na cerkiew jest wpisany w tamtejszą teologię i liturgię. Tak jest od czasów św. Bazylego, kiedy cesarz był chrześcijańskim władcą. Dlatego nawet współpraca niektórych duchownych z komunistycznymi służbami specjalnymi nie była dla prawosławnych takim problemem jak dla katolików. Ten kontekst również pomaga zrozumieć dlaczego abp Józef Michalik twierdzi, że podpisanie wspólnego apelu mniej kosztuje jego niż patriarchę Cyryla.

Zapewne ten „mniejszy koszt” związany jest również z mocnym wpisaniem postawy przebaczenia w polską kulturę. Niedawno wpadła mi w ręce antologia tekstów w opracowaniu o. Jacka Salija „Miłujcie nieprzyjacioły wasze; miłość nieprzyjaciół w Polsce”. Czegóż tam nie ma! Począwszy od tekstów bł. Wincentego Kadłubka i Jana Długosza, przez twórczość wieszczów narodowych, przejmujący testament więzionego przez ponad 40 lat w carskiej twierdzy Waleriana Łukasińskiego, świadectwa zesłańców na Syberię, aż po głośny list biskupów polskich do niemieckich z roku 1965. Pewna hiszpańska dziennikarska relacjonująca w 2001 roku zawierzenie przez Jana Pawła II na Łagiewnikach całego świata Bożemu Miłosierdziu, mówiła: „Kiedy poznałam waszą historię, zrozumiałam dlaczego to wasz kraj Bóg wybrał na miejsce ogłoszenia orędzia Miłosierdzia, bo wy chyba jak żaden inny naród potraficie przebaczać swoim winowajcom”. Coś w tym chyba jest.

Problem pojednania z Rosjanami jest jednak bardziej skomplikowany niż z jakimkolwiek innym narodem. Być może również dlatego, że na nieproporcjonalny rachunek wzajemnych krzywd nakłada się po stronie rosyjskiej jeszcze to coś, co o. Salij nazywa „nienawiścią krzywdziciela do swojej ofiary”? To zdarza się, gdy np. gwałciciel oskarża ofiarę, że go sprowokowała. Rola patriarchy Cyryla, aby przekonać Rosjan do uznania swoich win wobec Polaków jest więc arcytrudna. Ale i u nas nie będzie łatwo, bo poczucie krzywdy też zaślepia. Jednak ten proces trzeba kiedyś rozpocząć właśnie na płaszczyźnie wspólnej wiary w Chrystusa. Wzywanie do pojednania z Bogiem, między ludźmi i narodami należy do głównych zadań Kościoła.

ks. Henryk Zieliński henryk.zielinski(at)idziemy.com.pl Idziemy nr 34 (363), 19 sierpnia 2012 r.