Biskup Sołtyk: więzień Rosjan

Urodził się 300 lat temu w Chwałowicach (12 listopada bądź, według innych źródeł, 2 sierpnia 1715 roku) jako syn Józefa, kasztelana bełskiego i lubelskiego, oraz Konstancji z Drzewieckich. Wczesne lata młodości spędził na dworze prymasa Teodora Potockiego (1664-1738). Już wtedy – zgodnie z ówczesnym zwyczajem – otrzymał pierwsze kanonie, łowicką i łęczycką. Odbył studia na uniwersytecie La Sapienza w Rzymie i uwieńczył je w 1738 roku doktoratem z obojga praw oraz przyjęciem święceń kapłańskich. Po powrocie do Polski znalazł się na dworze kardynała Jana Lipskiego, biskupa krakowskiego i księcia siewierskiego.

Miał 39 lat, gdy został biskupem tytularnym Emaus i został skierowany do posługi w diecezji kijowskiej jako koadiutor z prawem następstwa po biskupie Samuelu Ożdze. Po jego śmierci na początku roku 1756 został ordynariuszem kijowskim, ale sakrę przyjął już 7 listopada 1749 roku w obecnej katedrze świętych Janów w Toruniu z rąk biskupa chełmińskiego Wojciecha Leskiego.

Diecezja kijowska obejmowała ogromny teren, który młody biskup często wizytował. Dbał o sprawy gospodarcze. Odbudował katedrę w Żytomierzu. Tam też przyczynił się do powstania seminarium duchownego. Po latach, w 1795 roku, diecezja kijowska została zlikwidowana ukazem carskim. Na jej terytorium trzy lata później powstała diecezja żytomiersko-łucka, która – dzięki biskupowi Sołtykowi – miała już najważniejsze instytucje diecezjalne.

W diecezji kijowskiej biskup Sołtyk szerzył kult maryjny, a w historii zapisał się jako koronator obrazu Matki Bożej Berdyczowskiej. Doszło do niej 16 lipca 1756 roku za zgodą papieża Benedykta XIV, który sam ufundował szczerozłote korony. Koronacja w Berdyczowie odbyła się na prośbę stanów Rzeczypospolitej, a uroczystości towarzyszyło 6 tys. żołnierzy husarskich i pancernych chorągwi. Rok później biskup Sołtyk został kawalerem Orderu Orła Białego.

Po śmierci biskupa krakowskiego Andrzeja Załuskiego już pod koniec roku 1758 biskup Sołtyk został jego następcą. Przyczynił się do rozwoju Akademii Krakowskiej, której był wielkim kanclerzem. Przywiązywał dużą wagę do kształcenia duchowieństwa. W relacji do Stolicy Apostolskiej datowanej w 1765 roku pisał, że „klerycy – w każdym seminarium uczą się teologii moralnej, śpiewu, rubrycystyki, ceremonii kościelnych, kaznodziejstwa, a w niektórych nadto filozofii, teologii dogmatycznej i scholastycznej”.

Włączony do Senatu w 1764 roku, wszedł także w działalność polityczną, na sercu leżały mu sprawy Rzeczypospolitej i Kościoła. Dlatego przed wyborami do sejmików w 1766 roku zachęcał w instrukcjach dla posłów, by parlamentarzyści zalecali zachowanie przywilejów religii katolickiej, dbali o powiększenie wojska Rzeczypospolitej, nie zawierali żadnych traktatów zaczepno-obronnych z państwami ościennymi, a przede wszystkim by wojska rosyjskie mogły opuścić Polskę. Biskup Sołtyk sprzeciwiał się kandydaturze Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla, słusznie przewidując, że będzie on realizował plany carycy Katarzyny, przedkładając je nad dobro Rzeczypospolitej.

Do ostrego konfliktu doszło w 1767 roku, kiedy to ambasador rosyjski w Warszawie Nikołaj Repnin usiłował narzucić Polakom tzw. traktat gwarancyjny z Rosją, który przewidywał stałą obecność w Polsce 40 tys. żołnierzy rosyjskich. Ostatecznie, przy pomocy zdrajców, udało mu się tego dokonać, co praktycznie oznaczało koniec suwerenności Rzeczypospolitej. Ponieważ biskup Sołtyk znalazł się wśród najbardziej protestujących wobec bezprawia, on, a także biskup kijowski Józef Andrzej Załuski oraz hetman wielki koronny Wacław Rzewuski i jego syn Seweryn zostali przez ludzi Repnina aresztowani i wywiezieni na pięć lat do Kaługi. Oficjalnie przyczyną uwięzienia była obraza majestatu Katarzyny II. Gwałt na biskupach był jedną z przyczyn zawiązania Konfederacji Barskiej, skierowanej przeciwko dominacji imperium rosyjskiego i rządom króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Biskup Sołtyk wrócił z niewoli w 1773 roku. Powrócił do rządów w diecezji krakowskiej, które trwały do 1782 roku. W 1779 roku otrzymał Order św. Stanisława.

W czasie swojej posługi biskupiej w Krakowie napotykał też trudności ze strony Austriaków. Część jego diecezji znajdowała się na terytorium zaboru austriackiego, a tamtejsze władze domagały się, aby podczas wizytacji biskupowi Sołtykowi towarzyszył urzędnik cesarski. Biskup na to się nie zgadzał i tę część diecezji wizytowali jego upoważnieni delegaci.

W 1782 roku jego koadiutorem z prawem następstwa został związany z królem Michał Jerzy Poniatowski, późniejszy prymas. Biskup Sołtyk doznał wielu cierpień, łącznie z ubezwłasnowolnieniem z powodu stwierdzonej choroby psychicznej. Zmarł 30 lipca 1788 roku w Kielcach.

Rodzina Sołtyków dobrze wpisała się w dzieje Kościoła w Polsce. Maciej Aleksander Sołtyk, stryj biskupa Kajetana, od 1729 roku był biskupem pomocniczym w diecezji chełmińskiej i w 1749 roku jego współkonsekratorem. Natomiast bratanek biskupa Kajetana należał do zakonu paulinów. Pełnił funkcje kaznodziei świątecznego na Jasnej Górze i profesora teologii w Warszawie.

Wojciech Świątkiewicz Idziemy nr 45 (528), 8 listopada 2015 r.