Dla kogo dyspensa?

Jedną z dyspens małżeńskich jest ta, która dotyczy małżeństwa już ważnie zawartego, ale niedopełnionego. Czyżby to była furtka dla rozwodów po katolicku? – Forma kanoniczna zawarcia małżeństwa wymaga porozumienia. Wyraża je składana sobie wzajemnie przez małżonków przysięga. Stanowiący ją konsensus to element z prawa rzymskiego. Drugi element pochodzi z tradycji germańskiej – dopełnienie, zwane w języku dawniejszego prawa kanonicznego konsumpcją. Jeżeliby więc małżeństwo zostało zawarte, a jest pewność, że nie było dopełnione, można się starać o udzielenie od niego dyspensy – wyjaśnia ks. Franciszek Longchamps de Bérier.

Takie sytuacje miały miejsce np. w warunkach wojennych, kiedy po ceremonii zaślubin jedna ze stron została w łapance wywieziona do obozu koncentracyjnego. Zdarzały się także współcześnie, kiedy w czasie weselnej zabawy świeżo poślubiony małżonek upił się do nieprzytomności i został zostawiony przez żonę.

Biskup diecezjalny może dyspensować wiernych
– ilekroć uzna to za pożyteczne dla ich duchowego dobra
– od ustaw dyscyplinarnych (…) jednak
nie od ustaw procesowych lub karnych,
ani od tych, od których dyspensa
jest specjalnie zarezerwowana Stolicy Apostolskiej
lub innej władzy. KPK 87

W niektórych sytuacjach dyspensy w sprawach małżeńskich może udzielić biskup diecezjalny, w innych zastrzega sobie to prawo Stolica Apostolska. Zastrzeżenie dotyczy na przykład tzw. przeszkody występku, czyli dotyczy osoby, która bezpośrednio lub choćby po- średnio zabiła współmałżonka swojego lub czyjegoś, aby następnie wstąpić w związek małżeński. – Nikt nie może jednak dyspensować od prawa Bożego czy naturalnego, a więc na przykład przeszkody pokrewieństwa w linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej, a więc między bratem a siostrą. Oczywiste powody tłumaczy na przykład komentarz do cywilnego kodeksu francuskiego: względy eugeniczne – mówi ks. Franciszek Longchamps de Bérier. Nie można więc zwalniać z uwarunkowań, które wynikają z prawa naturalnego i mogą skutkować między innymi różnymi obciążeniami zdrowotnymi przychodzących na świat dzieci.

Co innego z pokrewieństwem w linii bocznej dalszego stopnia. Przeszkoda wprawie kanonicznym występuje tu do czwartego stopnia. Oznacza to, że brat cioteczny nie może ożenić się z cioteczną siostrą. – Gdyby jednak doszło do szczególnych okoliczności, np. poznali się nie wiedząc, że są spokrewnieni, zakochali w sobie i sprawy się rozwinęły, wtedy mają szansę zwrócić się o dyspensę do biskupa. Jeden z głośnych w szlacheckiej historii przypadków dotyczył rozdzielonych we wczesnym dzieciństwie bliźniąt, które się poznały w dorosłym życiu, a nic o sobie nie wiedziały. Powstała gorąca i tragiczna, bo wcale nie braterska i siostrzana miłość – bez żadnych nadziei na spełnienie. Przypadki zawierania małżeństw między rodzeństwem znane są co prawda ze starożytnego Egiptu, ale z punktu widzenia populacyjnego zawsze stwarzały sytuacją niebezpieczną – wyjaśnia ks. Franciszek Longchamps de Bérier.

Mniej skomplikowane sprawy dotyczą dyspensowania np. od zapowiedzi przedślubnych. W szczególnych przypadkach władzę taką ma biskup.


PIĄTKOWE ZABAWY

Najczęściej spotykane przypadki udzielania dyspensy dotyczą tego, z czym mamy do czynienia nawet co tydzień. – W każdy piątek roku obowiązuje nas zachowanie pewnej formy pokuty, a ta wyraża się powstrzymaniem od zabaw i pokarmów mięsnych. Taki post obowiązuje we wszystkie piątki, poza świętami, które mają kościelną rangę uroczystości – przypomina ks. Szczepaniuk. Ogólne zasady mówią o wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych od 14. do 60. roku życia. W Wielki Piątek i w Środę Popielcową dodatkowo zakładają post ścisły, a więc trzy posiłki dziennie, ale tylko jeden do syta. Post ścisły obowiązuje osoby od 18. do 60. roku życia.

Wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych nie obowiązuje w te piątki, w które wypada uroczystość, a więc Boże Narodzenie, Objawienie Pańskie, Najświętszego Serca Jezusowego czy Wszystkich Świętych. A w piątki wypadające w tzw. oktawie Bożego Narodzenia lub Wielkanocy? – W Kościele przyjęto świętować wielkie uroczystości nie tylko jednego dnia, ale stwarzając taką możliwość przez siedem następujących po głównej uroczystości dni. Tak więc osiem dni (oktawę) obchodzi się jak jedną uroczystość. Stąd w piątek przypadający w oktawie święta nie może obowiązywać post. Ta sytuacja dotyczy obecnie tylko Wielkanocy, jako najważniejszego dla chrześcijanina święta. Dni oktawy Bożego Narodzenia nie są uroczystościami i dlatego przypadający w tej oktawie piątek jest dniem pokutnym, jak każdy inny dzień śmierci Zbawiciela na krzyżu – wyjaśnia ks. Franciszek Longchamps de Bérier. Nawet jeśli jest to tzw. drugi dzień Bożego Narodzenia.

Od ustawodawstwa kościelnego
nie należy dyspensować
bez słusznej i racjonalnej przyczyny. KPK 90 §1

Poważny problem jest z uroczystością św. Józefa i Zwiastowania Pańskiego. Pierwsza zawsze, a druga zazwyczaj przypada w okresie Wielkiego Postu. Czy to znaczy, że w te dni można urządzać wesela? Bo co do udzielania ślubu jako sakramentu nie ma chyba żadnych przeciwwskazań. – Okresami pokuty są wszystkie piątki i Wielki Post. Wtedy też obowiązuje zakaz uczestnictwa w zabawach. Spróbujmy więc raczej zrozumieć ducha tego czasu. Czy świętowanie w tym czasie pomagałoby w przeżywaniu wielkopostnego przygotowania do Wielkiej Nocy? – pyta ks. Franciszek Longchamps de Bérier. – Starajmy się raczej pamiętać o krzyżu i męce Pana Jezusa, co wszelka wstrzemięźliwość nam ułatwia.

W uzasadnionych przypadkach można starać się o dyspensę od piątkowej wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych. Jeśli nie ma możliwości zachowania postu, wtedy można zwrócić się o dyspensę do proboszcza swojej parafii. Jeśli taka dyspensa zostanie udzielona, to może zostać zamieniona na inną formę pokuty: modlitwę, jałmużnę, złożenie ofiary na rzecz ubogich czy inne formy, jak dobre uczynki.