Dwieście lat archidiecezji

W ramach sympozjum, po słowie wstępnym metropolity warszawskiego kard. Kazimierza Nycza, przedstawione zostały dwa odczyty. Najpierw ks. prałat dr Andrzej Gałka ukazał genezę i historię archidiecezji warszawskiej na tle wydarzeń historycznych XIX i XX w.

Diecezja warszawska została ustanowiona 19 października 1798 r. bullą Ad universam agri Dominici curam papieża Piusa VI. W tej formie przetrwała jedynie 20 lat, gdyż leżała na terenie dwóch zaborów, częściowo poza granicami Królestwa Polskiego, utworzonego pod protektoratem cara Aleksandra I w 1815 r., na mocy porozumień Kongresu Wiedeńskiego.

– Aleksander I chciał mieć w Warszawie metropolitę. Chodziło bowiem o jego koronację przez metropolitę mającego władzę nad wszystkimi diecezjami Królestwa. Trzeba było więc dostosować administrację kościelną do nowej rzeczywistości politycznej – tłumaczył ks. dr Gałka.

W grudniu 1816 r. Komisja Wyznań i Oświecenia Publicznego w Królestwie opracowała projekt utworzenia nowej archidiecezji i rozpoczęła pertraktacje ze Stolicą Apostolską. Zakończyły się one wydaniem 12 marca 1818 r. bulli Piusa VII Militantis ecclesiae, mocą której 3 marca powstała archidiecezja i następnie metropolia warszawska. Kolejna bulla, Ex imposita nobis z 30 czerwca 1818 r., ustaliła terytorium metropolii jako obszar całego Królestwa Polskiego: archidiecezję warszawską oraz siedem innych diecezji, w tym do 1880 r. diecezję krakowską. Archidiecezja warszawska liczyła 266 parafii, a pierwszym jej ordynariuszem i metropolitą oraz prymasem Królestwa Polskiego został 1 stycznia 1819 r. abp Franciszek Malczewski.

Historia metropolii miała burzliwe momenty. Metropolia popadała w niełaskę kolejnych carów. Arcybiskupi warszawscy bowiem troszczyli się nie tylko o sprawy kościelne, ale i narodowe, a „sama Warszawa była zbyt polska, aby mogła cieszyć się poparciem carów”.

– Przez sto pierwszych lat istnienia łącznie aż 48 lat Warszawa nie miała swoich biskupów. Wiemy, co znaczyły wakanse. Nie miał kto święcić księży, nie miał kto bierzmować. „Pożyczano” zatem biskupów z innych diecezji – mówił prelegent. Ale miała archidiecezja w okresach zaborów także wybitnych pasterzy, z abp. Zygmuntem Szczęsnym Felińskim, obecnie świętym Kościoła, na czele.

W niepodległość archidiecezję wprowadził i poprowadził do 1938 r. abp Aleksander Kakowski. Kościół warszawski zawdzięcza mu m.in. wzmożony rozwój struktur życia parafialnego i budownictwa sakralnego. – Erygowano wtedy 50 nowych ośrodków parafialnych. Nastąpiło ożywienie życia religijnego, rozwinęła się też działalność społeczno-charytatywna Kościoła, zwłaszcza w ramach Akcji Katolickiej. Na uczelniach zaczęły powstawać duszpasterstwa akademickie; w Warszawie na ten cel oddano pobernardyński kościół św. Anny – wyliczał ks. Gałka. – Rozwijała się także prasa katolicka.

Podczas II wojny światowej kościół warszawski podzielił losy całego Kościoła w Polsce i polskiego narodu. Niemiecki okupant wywiózł i wymordował wielu księży, w Powstaniu Warszawskim zniszczona została większość świątyń. 4 marca 1946 r. nastąpiła unia Kościoła warszawskiego i gnieźnieńskiego pod przywództwem prymasa Polski kard. Augusta Hlonda, który podjął się odbudowywania zniszczonych wojną warszawskich świątyń, ale także organizacji kościelnych i duszpasterstwa – w kontaktach z nowymi władzami na zasadzie wzajemnego poszanowania i konieczności współpracy dla dobra narodu i państwa. Dzieło jego kontynuował od lutego 1949 r. kard. Stefan Wyszyński prowadząc kościół warszawski do czasów nam współczesnych.

W drugiej części sympozjum bp Michał Janocha dał wykład „Warszawa czasów Aleksandra I”. Przedstawił w nim decydujący wkład Kościoła warszawskiego w bujny rozwój architektury, kultury i sztuki w XIX-wiecznej stolicy, ze szczególnym uwzględnieniem lat 1818-1830 – złotego okresu urbanistyki warszawskiej.

Ukoronowaniem jubileuszu była Eucharystia w duchu – jak stwierdził kard. Nycz – radosnego, ale i pokornego dziękczynienia za minione dwa wieki Kościoła warszawskiego.

Uroczystości nie były jedyną formą obchodów dwustetlecia archidiecezji warszawskiej. Ich ciąg dalszy zapowiedziany jest na tegoroczne Święto Dziękczynienia, 3 czerwca, tradycyjnie w wilanowskim Centrum Opatrzności Bożej.