Kardynał od "zadań specjalnych" wrócił do ojczyzny

Najstarszy nominacją wśród żyjących kardynałów, który otrzymał biret kardynalski w czasie pierwszego konsystorza św. Jana Pawła II w czerwcu 1979 r., mieszkał na Zatybrzu przy placu św. Kaliksta. Przed jego wyjazdem do Francji odwiedził go tam papież Franciszek.

Andrea Gagliarducci z agencji ACI uważa, że wraz z wyjazdem kard. Etchegaraya „naprawdę skończyła się pewna epoka”. Francuski purpurat należy bowiem do najwybitniejszych postaci współczesnego Kościoła katolickiego. Świadczą o tym nie tylko ważne stanowiska sprawowane w Kurii Rzymskiej, ale także liczne misje, powierzane mu przez papieży w różnych krajach i częściach świata.

Były to zazwyczaj podróże do najbardziej zapalnych punktów. Kardynał odwiedził m.in. Kubę, Chiny, Wietnam, szereg krajów Trzeciego Świata, a jedną z najdelikatniejszych, a zarazem najniebezpieczniejszych tego rodzaju wizyt złożył w sierpniu 1994 r. w ogarniętej wojną domową Rwandzie. Zawiózł wówczas umęczonym Rwandyjczykom osobiste orędzie od Ojca Świętego, które w dużym stopniu przyczyniło się do uspokojenia sytuacji i zakończenia wojny. Tego rodzaju misje sprawiły, że kardynał zyskał przydomek watykańskiego ministra ds. kryzysowych.

Zdolności organizacyjne kardynała (wtedy jeszcze prałata i biskupa) ujawniły się w drugiej połowie lat sześćdziesiątych, gdy wspierany przez grono współpracowników z kilku krajów przygotował grunt pod powstanie w 1971 r. i rozwój Rady Konferencji Biskupich Europy (CCEE). W uznaniu swych zasług został też jednomyślnie wybrany pierwszym jej przewodniczącym.

Urodził się 25 września 1922 r. w Espelette – małej miejscowości w Pirenejach Atlantyckich, w baskijskiej rodzinie technika rolnego. Wychowywany w tradycji chrześcijańskiej od wczesnych lat czuł w sobie powołanie do kapłaństwa, toteż wstąpił najpierw do niższego seminarium w Ustarritz, a po jego ukończeniu – do wyższego seminarium diecezjalnego w Bayonne; kształcił się też w seminarium francuskim w Rzymie, po którego ukończeniu przyjął 13 lipca 1947 r. święcenia kapłańskie. Studiował następnie na Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie, zdobywając na nim doktorat z prawa kanonicznego. Tuż po święceniach pracował krótko jako duszpasterz w swej diecezji, po czym w 1949 r. ówczesny biskup Bayonne – Léon Terrier mianował go swym osobistym sekretarzem. Pięć lat później został sekretarzem generalnym Akcji Katolickiej w diecezji Bayonne, a po dalszych dwóch latach otrzymał godność kanonika honorowego.

W 1960 r. został wikariuszem generalnym swej diecezji macierzystej, a w rok później na stosunkowo młodego, niespełna 40-letniego prałata zwrócili uwagę biskupi francuscy, powołując go na zastępcę sekretarza Episkopatu. W 1962 r. był już dyrektorem Sekretariatu Konferencji Biskupów Francji ds. Duszpasterskich, a w latach 1966-70 był dyrektorem Sekretariatu Generalnego Episkopatu.

Jeszcze przed objęciem tego urzędu, w 1965 r. zgromadzeni na końcowej sesji Soboru Watykańskiego II biskupi z różnych krajów naszego kontynentu powierzyli ks. Etchegarayowi zadanie zorganizowania Rady Konferencji Biskupich Europy (CCEE). Po utworzeniu Rady w 1971 r. został jej pierwszym przewodniczącym. Był już wówczas biskupem pomocniczym archidiecezji paryskiej – nominację otrzymał 29 marca 1969 r., a sakrę – 27 maja tegoż roku. Zrezygnował z biskupiego motta i herbu, uznając je za „spuściznę po średniowieczu”.

W 1970 r. został arcybiskupem Marsylii. 25 listopada 1975 r. Paweł VI mianował go dodatkowo prałatem Mission de France – instytucji założonej w 1941 r. przez kard. Emmanuela Suharda w celu rechrystianizacji kraju w obliczu jego postępującego zeświecczenia.

W latach 1975-81 abp Etchegaray był przewodniczącym Konferencji Biskupów Francji. 30 czerwca 1979 r. Jan Paweł II włączył go do Kolegium Kardynalskiego. W tym samym roku na kolejnym zgromadzeniu ogólnym CCEE ustąpił ze stanowiska przewodniczącego tej organizacji. Archidiecezją marsylską kierował jeszcze rok po powołaniu go przez Ojca Świętego 8 kwietnia 1984 r. na stanowisko przewodniczącego dwóch Papieskich Rad: „Iustitia et Pax” i „Cor Unum”. Oba te urzędy piastował przez kilkanaście lat: „Cor Unum” – do 2 grudnia 1995 r. i „Iustitia et Pax” – do 25 czerwca 1998 r.

To on przecierał szlaki do wizyty Jana Pawła II na Kubie w 1998 r. Przewodniczył Komitetowi Wielkiego Jubileuszu Roku 2000. Uczestniczył w organizowanych przez Wspólnotę św. Idziego spotkaniach z cyklu „Ludzie i religie”.

Gdy już formalnie przebywał na emeryturze, papież Jan Paweł II wyznaczał mu nowe misje w regiony ogarnięte wojną lub kryzysem. W 2002 r. był Ziemi Świętej, gdzie podjął się mediacji w sprawie okupowanej bazyliki Narodzenia Pańskiego w Betlejem. Przez kilkadziesiąt dni grupa uzbrojonych Palestyńczyków otoczona przez izraelskie wojska okupowała bazylikę Narodzenia Pańskiego. W kilka dni po wyjeździe kard. Etchegaray zakończono okupowanie świątyni.

Na przełomie lutego i marca 2003 r., na życzenie papieża przebywał w Iraku, gdzie rozmawiał z Saddamem Husajnem, by nie dopuścić do drugiej wojny w Zatoce Perskiej, która jednak wybuchła 20 marca tegoż roku. W 2005 r. został wicedziekanem Kolegium Kardynalskiego.