Małżeństwo po katolicku

Ks. prof. dr hab. Wojciech Góralski (1939), kanonista, jest kierownikiem Zakładu Kościelnego Prawa Rodzinnego na Wydziale Prawa Kanonicznego UKSW, wiceprzewodniczącym Stowarzyszenia Kanonistów Polskich, sędzią w Sądzie Biskupim w Płocku, założycielem i redaktorem naczelnym kwartalnika „Ius Matrimoniale”. W 1993 r. był jednym z negocjatorów konkordatu. Decyzją Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej w 2012 r. został mianowany konsultorem Urzędu ds. procedur dla uzyskania dyspensy od małżeństwa zawartego, lecz niedopełnionego oraz stwierdzenia nieważności święceń w Trybunale Roty Rzymskiej.

Czy każde małżeństwo zawierane w Kościele katolickim jest małżeństwem sakramentalnym?

Małżeństwo sakramentalne ma miejsce tylko i wyłącznie wówczas, gdy obie strony są ochrzczone, w myśl zasady, że chrzest jest „bramą” do kolejnych sakramentów. Natomiast za dyspensą ordynariusza miejsca strona katolicka – a więc ochrzczona (nie ma katolika nieochrzczonego) – może zawrzeć małżeństwo ze stroną nieochrzczoną. Chodzi więc tu o osobę z reguły niewierzącą lub wyznawcę innej religii niechrześcijańskiej. Takie małżeństwo na forum kościelnym jest ważne, kanoniczne, obowiązujące, lecz nie jest sakramentem. Natomiast w momencie, w którym strona nieochrzczona przyjęłaby chrzest, związek ten automatycznie stałby się związkiem sakramentalnym.

Co oznacza dla katolika życie w związku tylko kanonicznym?

Oznacza to, że również strona katolicka pozbawiona jest sakramentu, ten bowiem jest „niepodzielny” (nie może być sakramentem dla jednej strony, a dla drugiej nim nie być). Obie strony żyją jednak w legalnym i uznanym przez Kościół związku małżeńskim. Katolik trwający w nim może oczywiście przystępować do innych sakramentów świętych.

Czy to oznacza, że w małżeństwie tylko kanonicznym osoba ochrzczona nie otrzymuje szczególnej łaski, która wspomaga ją w wytrwaniu w tym związku?

Rzeczywiście, taka osoba nie będzie miała łaski sakramentalnej (płynącej z sakramentu małżeństwa), na co w ramach przygotowania do małżeństwa duszpasterz powinien zwrócić uwagę. Na katoliku podejmującym decyzję o zawarciu małżeństwa mieszanego spoczywa duża odpowiedzialność. Brak łaski oznacza, że w małżeństwie będzie musiał bardziej pracować nad sobą i nad budowaniem wspólnoty małżeńskiej. Należy dodać, że przed ślubem z osobą nieochrzczoną strona katolicka składa tzw. rękojmie, czyli zobowiązania, że będzie trwać w wierze katolickiej, a wszystkie dzieci zrodzone w tym związku zostaną ochrzczone i wychowane po katolicku.

Małżeństwo katolika z chrześcijaninem innego wyznania niż katolickie będzie sakramentalne?

Tak, w myśl tego, co wyżej powiedziałem, będzie sakramentalne. Tak na przykład protestanci czy prawosławni przyjmują w swojej wierze chrzest, dlatego związek katolika z taką osobą będzie sakramentem. Do zawarcia takiego związku niezbędne jest jednak zezwolenie ordynariusza miejsca. Strona katolicka, podobnie jak w przypadku związku z osobą nieochrzczoną, podpisuje rękojmie, że odsunie od siebie niebezpieczeństwo utraty wiary oraz że wszystkie dzieci zostaną ochrzczone i wychowane po katolicku.

Mamy chyba coraz więcej małżeństw kanonicznych, a niesakramentalnych. Jak Kościół pomaga im przygotować się do tego zadania?

W ubiegłym roku w czerwcu wszedł w życie „Dekret Ogólny KEP o przeprowadzaniu rozmów kanoniczno-duszpasterskich z narzeczonymi przed zawarciem małżeństwa kanonicznego”. To nowy dokument, który zastąpił Instrukcję z 1986 r. Praca nad nim trwała dość długo, a w efekcie powstał obszerny Dekret, który zwraca baczną uwagę na solidne i wieloaspektowe przygotowanie do małżeństwa, niezależnie zresztą od tego, czy chodzi o związek dwojga katolików czy katolika z osobą nieochrzczoną lub ochrzczoną, lecz innego wyznania. W tym drugim przypadku strona katolicka musi być uświadomiona co do ewentualnych zagrożeń, jakie niesie ze sobą małżeństwo mieszane. Samo jednak przygotowanie do małżeństwa nie musi trwać dłużej niż w zwykłym trybie. Biorą w nim udział obydwoje narzeczeni. Strona nieochrzczona musi m.in. wiedzieć, do czego zobowiązuje się strona katolicka. Ta ostatnia składa na piśmie rękojmie, o których wyżej była mowa; dokument ten podpisuje druga strona w rubryce „przyjąłem/przyjęłam do wiadomości”. Dekret Episkopatu podkreśla wagę owego przygotowania przedślubnego. Duszpasterz powinien uświadomić katolikowi to wszystko, co wiąże się ze wspomnianymi rękojmiami. Ma także uświadomić mu, że zawierając małżeństwo mieszane (zwłaszcza z nieochrzczonym), może być narażony na niebezpieczeństwo utraty wiary.

Jeśli strona nieochrzczona utrudnia wychowanie dzieci w wierze katolickiej i spełnianie praktyk religijnych, to czy jest to podstawą do orzeczenia nieważności małżeństwa kanonicznego?

Ważność małżeństwa zależy od tego, jak wyglądało rzeczywiste nastawienie woli nupturienta w momencie zawierania małżeństwa. Niemniej jednak to, co miało miejsce po zawarciu małżeństwa, może wskazywać na intencję, z jaką przystępował do tego związku. Na przykład może tutaj wchodzić w grę (jako tytuł nieważności małżeństwa) postawienie przez nieochrzczonego warunku, podstępne wprowadzenie strony katolickiej w błąd czy symulacja zgody małżeńskiej.