Nie mogłem tu nie przybyć

I obaj wypowiedzieli tam tytułową myśl: „nie mogłem tutaj nie przybyć jako papież”. Jan Paweł II odwiedził Auschwitz-Birkenau podczas swej pierwszej pielgrzymki do Polski – 7 czerwca 1979 r., Benedykt XVI – 28 maja 2006 r.

Jan Paweł II swoją papieską wizytę rozpoczął od celi śmierci, w której zginął św. Maksymilian Maria Kolbe, i modlił się na dziedzińcu bloku nr 11, na którym rozstrzeliwano więźniów. W Brzezince-Birkenau 200 kapłanów i biskupów – byłych więźniów obozów koncentracyjnych – ubranych w czerwone ornaty koncelebrowało Mszę Świętą z papieżem przy ołtarzu ustawionym na dawnej rampie obozowej.

W kazaniu Jan Paweł II złożył hołd milionom ofiar obozu i II wojny światowej. Mówił o „zwycięstwie przez wiarę i miłość”, jakie „odniósł w tym miejscu człowiek, któremu na imię Maksymilian Maria, nazwisko: Kolbe, »z zawodu« (jak pisano o nim w rejestracjach obozowych): ksiądz katolicki”. Wymieniając wszystkie tablice poświęcone narodom, których przedstawiciele zginęli w tym miejscu, papież zatrzymał się przy trzech z nich: z napisami w językach hebrajskim, rosyjskim i polskim.

„Oświęcim jest miejscem, którego nie można tylko zwiedzać. Trzeba przy odwiedzinach pomyśleć z lękiem o tym, gdzie leżą granice nienawiści” – mówił papież. – „Nigdy jeden naród nie może rozwijać się kosztem drugiego, za cenę jego uzależnienia, podboju, zniewolenia, za cenę jego eksploatacji, jego śmierci”. I jeszcze: „Czy ktoś na świecie może się dziwić, że papież, który przyszedł z tej archidiecezji, na terenie której znajduje się obóz oświęcimski, pierwszą encyklikę zaczął od słów Redemptor hominis i poświęcił ją w całości sprawie człowieka, godności człowieka, zagrożeniom człowieka – prawom człowieka wreszcie! ”. Oświęcimską homilię Jana Pawła II można wręcz nazwać homilią o prawach człowieka i prawach narodów Była przez lata inspiracją dla wielu ludzi podejmujących różne inicjatywy społeczne, w tym pokojowe, była też wielokrotnie rozważana na licznych spotkaniach i konferencjach.

Benedykt XVI przez bramę ze słynnym napisem Arbeit macht frei („Praca czyni wolnym”) przeszedł samotnie, w milczeniu. Następnie, także sam, udał się pieszo do bloku nr 11, tzw. „Bloku Śmierci”, samotnie podszedł do „Ściany Śmierci”. Troje byłych więźniów – Kazimierz Smoleń (wieloletni dyrektor Muzeum KL Auschwitz-Birkenau), Stanisław Frączysty i Zofia Posmysz-Piasecka (pisarka) podało mu znicz. Byli tam też – jako byli więźniowie – reżyser Józef Szajna i artysta plastyk Marian Kołodziej, którego niezwykła rysowana wystawa o obozowych latach znajduje się w klasztorze Franciszkanów w pobliskich Harmęzach. Także ten papież wszedł do celi śmierci św. Maksymiliana, gdzie paliła się świeca ofiarowana w 1979 r. przez Jana Pawła II.

Kiedy Benedykt XVI znalazł się już na terenie byłego obozu Birkenau, zaczął padać deszcz. Ojciec Święty w zupełnej ciszy przeszedł wzdłuż umieszczonych przed pomnikiem 22 tablic, na których wspomniane są w różnych językach ofiary tego miejsca. Zatrzymał się przy pierwszej i modlił się stojąc. Potem zatrzymywał się co kilka kroków. Deszcz przestał padać, a nad obozem pojawiła się wielka tęcza. Stała się największym symbolem tej wstrząsającej wizyty.

„Przybywam, aby o łaskę pojednania prosić Boga, ale i ludzi, którzy tu cierpieli” – powiedział Benedykt XVI w przemówieniu, które wygłosił po modlitwie. Przyznał, że mówić w miejscu największej kaźni w dziejach „jest rzeczą prawie niemożliwą – a szczególnie trudną i przygnębiającą dla chrześcijanina, dla papieża, który pochodzi z Niemiec”.

W przemówieniu Ojciec Święty trzykrotnie nawiązał do swojego niemieckiego pochodzenia i stwierdził, że wizyta na terenie byłego obozu była jego obowiązkiem wobec prawdy, wobec tych, którzy tu cierpieli, oraz wobec Boga. Dodał, że przybywa do Auschwitz „jako syn tego narodu, nad którym grupa zbrodniarzy zdobyła władzę przez zwodnicze obietnice wielkości, przywrócenia honoru i znaczenia narodowi, roztaczając perspektywy dobrobytu, ale też stosując terror i zastraszenie, by posłużyć się narodem jako narzędziem swojej żądzy zniszczenia i panowania”.

Papież przyznał, że miejscu takim jak Auschwitz brakuje słów i rodzą się pytania: „Panie, dlaczego milczałeś? Dlaczego na to przyzwoliłeś? ” oraz: „Gdzie był Bóg w tamtych dniach? Dlaczego milczał? Jak mógł pozwolić na tak wielkie zniszczenie, na ten tryumf zła? ”. Benedykt XVI powiedział, że człowiek nie jest w stanie przeniknąć tajemnicy Boga, powinien jednak wytrwale, pokornie, ale i natarczywie wołać do Boga: „Przebudź się! Nie zapominaj o człowieku, którego stworzyłeś”. Papież wskazał, że światu zagraża dziś zarówno „nadużywanie imienia Bożego dla usprawiedliwienia ślepej przemocy wobec niewinnych osób”, jak i „cynizm, który nie uznaje Boga i szydzi z wiary w Niego”.

Teraz do Muzeum – Miejsca Pamięci Auschwitz i Auschwitz-Birkenau przyjedzie papież Franciszek. – Jan Paweł II odwiedzał obóz jako papież pochodzący z narodu-ofiary, Benedykt XVI zaś – jako papież z narodu-oprawcy. Wizyta Franciszka będzie świadectwem, że Auschwitz jest miejscem, które dotyczy całego świata i każdego człowieka – powiedział ks. Paweł Rytel-Andrianik, rzecznik Konferencji Episkopatu Polski.

Barbara Sułek-Kowalska/KAI fot. Episkopat.pl Idziemy nr 30 (564), 24 lipca 2016 r.