Od dwustu lat w Warszawie

Mazowsze od drugiej połowy XI w. należało do tej części diecezji poznańskiej, którą nazywano archidiakonatem czerskim. Kiedy na przełomie XIII i XIV w. Warszawa stała się centrum życia politycznego Mazowsza, książę Janusz I postanowił do niej przenieść siedzibę książęcą. Nakazał też kanonikom z Czerska – bez porozumienia z biskupem poznańskim Mikołajem Kurowskim – aby przenieśli się do Warszawy i osiedli przy kościele św. Jana. Ponieważ nie miał nad nimi władzy duchownej, postarał się u papieża Bonifacego IX o specjalną bullę w tej sprawie. Ostatecznie sprawę zamknął biskup poznański Wojciech Jastrzębiec, ustanawiając w 1406 r. w Warszawie kapitułę i jej strukturę. Od XVII w. biskupi poznańscy, z racji przebywania w Warszawie, zaczęli tytułować się biskupami poznańsko-warszawskimi, ale nie byli zainteresowani powstaniem w stolicy oddzielnego biskupstwa. W 1715 r. kolegiacka kapituła św. Jana otrzymała tytuł królewskiej i z woli papieża Klemensa XI została zrównana w prawach z kapitułami katedralnymi.

Po drugim rozbiorze Polski, w 1793 r., archidiecezja poznańska wraz z gnieźnieńską znalazła się w zaborze pruskim, a archidiakonat warszawski znalazł się odcięty od swej dotychczasowej diecezji. W tej sytuacji Stolica Apostolska – po sugestii króla Stanisława Augusta Poniatowskiego – postanowiła na początku 1794 r. wyjąć archidiakonat warszawski spod jurysdykcji poznańskiej i przekazać jego administrację rezydującemu w Warszawie prymasowi Michałowi Jerzemu Poniatowskiemu. Stan taki trwał jedynie do grudnia 1795 r., a więc do trzeciego rozbioru Polski. Wtedy znowu Warszawa została przyłączona do diecezji poznańskiej.

Sytuacja ta wcale nie zadowalała zaborcy pruskiego. Fryderyk Wilhelm II uważał, że utworzenie nowego biskupstwa w Warszawie, bez związków z Poznaniem czy Gnieznem, bez istniejących instytucji diecezjalnych, osłabi jedynie Kościół i uzależni go od władz. I to on 20 lutego 1797 r. ogłosił pierwszym biskupem warszawskim prepozyta kapituły katedralnej poznańskiej Józefa Bończę-Miaskowskiego. Powoływał się przy tym na dawne uprawnienia królów polskich.

Rozpoczęły się trudne, trwające dwa lata negocjacje ze Stolicą Apostolską, która ostatecznie w 1798 r. zatwierdziła kandydaturę ks. Miaskowskiego na ordynariusza diecezji i postanowiła, że diecezja warszawska będzie jej bezpośrednio podlegała. W skład nowej diecezji weszło108 parafii, 20 miast i miasteczek oraz 1077 wsi. Już w 1800 r. do diecezji warszawskiej został przyłączony dekanat praski, wyłączony z diecezji płockiej.

W 1818 r. – już na terenie Królestwa Kongresowego – w Warszawie utworzono arcybiskupstwo i metropolię kościelną. Negocjacje w tej sprawie, tym razem prowadzone ze Stolicą Apostolską przez Rosjan, zostały zakończone sukcesem.

Arcybiskupstwo warszawskie zostało utworzone z diecezji warszawskiej oraz z części archidiecezji gnieźnieńskiej z Łowiczem. Dołączono do niego też kilka parafii z diecezji lubelskiej oraz płockiej i kujawsko-kaliskiej. Po tych zmianach archidiecezja warszawska liczyła 275 parafii i 432 tys. wiernych. W skład metropolii warszawskiej weszły diecezje sufraganie: augustowska, krakowska, kujawsko-kaliska, lubelska, płocka, podlaska i sandomierska.

Organizacja terytorialna Kościoła w Polsce była zmieniana kilkakrotnie. W 1946 r. metropolia warszawska została połączona unią personalną z prymasowską archidiecezją gnieźnieńską. Na czele obydwu metropolii stawali kolejno kard. August Hlond, kard. Stefan Wyszyński i kard. Józef Glemp. Obecnie w skład metropolii warszawskiej wchodzi archidiecezja warszawska, diecezja warszawsko-praska oraz diecezja płocka.

Pierwszym biskupem warszawskim był Józef Bończa-Miaskowski, natomiast pierwszym arcybiskupem metropolitą Warszawy został jego następca Franciszek Malczewski, który przyjął tytuł prymasa Królestwa Polskiego. Kolejno metropolitami warszawskimi byli: Szczepan Kolumna-Hołowczyc, Wojciech Skarszewski, Jan Paweł Woronicz, Stanisław Henryk Choromański (który zakupił rezydencję przy ul. Miodowej), Antoni Melchior Fijałkowski, Zygmunt Szczęsny Feliński – carski wygnaniec, Wincenty Teofil Chościak-Popiel, Aleksander Kakowski, August Hlond, Stefan Wyszyński, Józef Glemp, Stanisław Wielgus i Kazimierz Nycz. Abp Zygmunt Szczęsny Feliński jest świętym naszego Kościoła, trwają procesy beatyfikacyjne kardynałów Hlonda i Wyszyńskiego.