Opieka duszpasterska w szpitalach i więzieniach

Prawo do opieki duchowej zarówno chorym w szpitalach, jak i osadzonym w więzieniach gwarantuje wiele aktów prawnych – od Konstytucji i Konkordatu, poprzez ustawy, aż do szczegółowych rozporządzeń ministerialnych.

Duszpasterstwo więzienne i duszpasterstwo służby zdrowia to nadzwyczajne formy posługi religijnej, skierowane do osób z różnych przyczyn wyłączonych czasowo lub trwale z normalnego trybu życia. Jest to zatem odpowiedź Kościoła na specyficzne uwarunkowania i potrzeby religijne konkretnych osób i grup społecznych. Każde takie duszpasterstwo realizowane jest pod nadzorem Konferencji Episkopatu Polski, która zatwierdza wybór duszpasterzy krajowych.

Możliwość korzystania z opieki duchowej tak przez osoby chore, jak i te osadzone w więzieniach zagwarantowana jest w wielu aktach prawnych regulujących stosunki państwa z Kościołem katolickim – od Konstytucji i Konkordatu, poprzez ustawy, aż do szczegółowych rozporządzeń ministerialnych. Prawo do prowadzenia takich duszpasterstw mają także inne Kościoły i związki wyznaniowe w Polsce.

Co mówi prawo?

Konstytucja w art. 53 ust. 1 zapewnia każdemu obywatelowi wolność sumienia i religii, a jego ust. 2 mówi, że wolność religii obejmuje "prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują".

Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską w art. 17 ust. 1 stanowi, że państwo polskie „zapewnia warunki do wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych osobom przebywającym w zakładach penitencjarnych, wychowawczych, resocjalizacyjnych oraz opieki zdrowotnej i społecznej, a także w innych zakładach i placówkach tego rodzaju”.

Osoby te (ust. 2) mogą uczestniczyć we Mszy św. w niedziele i święta oraz w katechizacji i rekolekcjach, a także korzystać z indywidualnych posług religijnych w zgodzie z celami pobytu tych osób w zakładach wskazanych w ust. 1. Dla realizacji „uprawnień osób, o których mowa w ustępie 1, biskup diecezjalny skieruje kapelanów, z którymi odpowiednia instytucja zawrze stosowną umowę”.

Podobne prawa dotyczą realizowania opieki duchowej przez inne wspólnoty wyznaniowe. Przepisy te zostały zawarte w niektórych ustawach o stosunku państwa do danego Kościoła lub związku wyznaniowego. Na przykład w ustawie dotyczącej Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP mówi o tym art. 12, w ustawie o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w RP – art. 16, a w ustawie dotyczącej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – art. 26 i 27.
 

Opieka duchowa osób skazanych i aresztowanych

Wraz z wejściem w życie ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy, przepisy poszczególnych ustaw o stosunku państwa do Kościołów dotyczące wykonywania praktyk religijnych osób skazanych i tymczasowo aresztowanych utraciły moc. Od tej pory bowiem reguluje je właśnie Kodeks.

W jego art. 38 par. 1 i 2 jest mowa, że m.in. Kościoły i inne związki wyznaniowe mogą "w porozumieniu z dyrektorem zakładu karnego lub aresztu śledczego uczestniczyć w prowadzeniu działalności resocjalizacyjnej, społecznej, kulturalnej, oświatowej, sportowej i religijnej w tych zakładach lub aresztach".

Z kolei art. 106 wyszczególnia prawa do wolności religijnej. Jest to m.in. wykonywanie praktyk religijnych, bezpośrednie uczestnictwo w nabożeństwach odprawianych w zakładach karnych w dni świąteczne, uczestniczenie w prowadzonym tam nauczaniu religii i prawo do kontaktów z duchownymi wyznania, do którego skazany należy.

Ustawa z 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej w art. 2 ust. 2 pkt 3 wskazuje, że wśród podstawowych zadań tej służby jest zapewnienie skazanym przestrzegania ich praw, a zwłaszcza humanitarnych warunków bytowych, poszanowania godności, opieki zdrowotnej i religijnej. W jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej mogą być tworzone służby w zakresie działalności duszpasterskiej (art. 8 ust. 1 pkt 3).