Ormiański arcybiskup
Nadszedł czas kazania. Tak opisała ten moment „Gazeta Warszawska”: „Wchodzi na ambonę ks. arcybiskup Teodorowicz, bezsprzecznie pierwszy dziś kaznodzieja w Polsce. Mowa jego powinna być ogłoszona w pełnym tekście, jako pierwsze kazanie Sejmowe w Ojczyźnie odrodzonej i jako przykład kunsztu krasomówczego. Bo ks. arcybiskup Teodorowicz jest kaznodzieją-klasykiem. Łączy w swych przemówieniach w sposób niezwykle harmonijny treść z formą, polot z rozwagą, zapał z umiarem artystycznym, kształconym pilnie na najlepszych wzorach, żarliwość kapłana katolickiego z głębokim artyzmem, znajomość duszy ludzkiej z wytwornym znawstwem wydarzeń politycznych, talent niepośledni męża stanu z godnością dostojnika kościelnego i śmiałość w wypowiadaniu przekonań z głębokim zrozumieniem najbardziej postępowych haseł chwili bieżącej”.
Kazanie rozpoczął od przypomnienia romantycznych „duchów” bojowników o wolność i niepodległość Polski. W blasku ich męczeństwa, ofiary i chwały krzepiły się bowiem całe pokolenia. Te „duchy Kościuszki, Kilińskiego i Poniatowskiego, duchy bohaterów wojny 1831 r. i rozpaczliwych wysiłków 1863, radują się dziś, że ofiara ich nie poszła na marne. Bo Ojczyzna zmartwychwstała” – podkreślał.
Apelował do posłów o poczucie odpowiedzialności za Polskę, „aby w obradach swych dobro Rzeczypospolitej wyłącznie mieli na celu, by odrzucili precz wszelką prywatę osobistą i prywatę swej partii, aby przystępowali do odbudowy polskiej Jerozolimy w głębokim skupieniu i przekonaniu, że i stawiają gmach, który ma przetrwać wieki”. Przypominał chrześcijańskie korzenie narodu i chrześcijańską tradycję, która pozostaje głównym drogowskazem życia. I postulował: „Niechże ten sejm owionie się duchem prawdziwej, szerokiej wolności, której hasłem jest: Niech żyją wszystkie stany! Niech żyje wszelka zbożna praca! A wtedy w Ojczyźnie rozpleni się prawdziwy postęp i bogactwo”.
Na zakończenie abp Teodorowicz czytał rotę przysięgi poselskiej, której słowa powtarzali posłowie: „W obliczu tej przyszłości, i w obliczu Bożem, w obliczu sumienia waszego składamy przed Tobą, Panie, my, posłowie pierwszego wielkiego sejmu na wolnej polskiej ziemi, ślubowanie poselskie. Przyrzekamy przed Tobą, że do pierwszej narady sejmowej i wszystkich narad przychodzić będziemy z czystemi rękoma i z czystem sumieniem, jak do sprawy świętej. I uciszymy nasze namiętności, i oczyścimy nasze dusze, byśmy tem lepsze wydawali prawa, im głębiej w siebie wejdziemy. My nie chcemy już odtąd szukać naszych własnych korzyści, a chcemy i pragniemy szukać jedynie tylko dobra naszej ukochanej i drogiej ojczyzny” (pisownia oryginalna).
Na zakończenie tej uroczystej Mszy odśpiewano „Boże, coś Polskę” ze słynną frazą: „Ojczyźnie naszej pobłogosław, Panie”. Następnie zgromadzone przed katedrą wojsko zaintonowało hymn narodowy.
Atmosfera była podniosła, jak pisała „Gazeta Warszawska”: „Po nabożeństwie o 1.30 opuszczają wierni katedrę. Pierwszy wychodzi komendant Piłsudski, za nim Paderewski. Opróżnia się nawa kościelna – milkną pienia, cechowi chorążowie wynoszą sztandary. W ciasnej uliczce tłok – z Kanonii wyjeżdżają samochody, okolone kłębami dymu, cywilni mieszają się z wojskowymi, cała ta masa wylewa się na plac Zamkowy, gdzie czekają niecierpliwie olbrzymie tłumy. Pędzą ułani, eskortujący powóz, w którym wracają do Belwederu Piłsudski i Paderewski. Mkną samochody z ministrami na Wiejską do Sejmu”.
Miłość ojczyzny i miłość Boża
W dawnej Polsce kazanie podczas inauguracji sejmu wygłaszał prymas Polski lub jeden z biskupów zasiadających w senacie. Dlatego też w 1919 r. tę rolę przydzielono abp. Teodorowiczowi, który w ówczesnych wyborach został posłem z Podlasia (później był także senatorem). Jednak głównym powodem był jego talent kaznodziejski. Nie zawiódł: jego kazanie sejmowe zrobiło ogromne wrażenie. Dziennikarz piszący relację z uroczystości dla „Kuriera Poznańskiego” nazwał je „przepięknym”.
Wcześniej abp Teodorowicz był przez wiele lat członkiem Izby Panów parlamentu austriackiego w Wiedniu. Słynna była jego mowa w tej wiedeńskiej Izbie w 1917 r. na temat sprawy polskiej, gdy ostro krytykował politykę Niemiec i Austro-Węgier, piętnował krzywdy wobec Legionów Polskich i oświadczał, że celem Polaków jest restytucja integralnej Polski. Odbył też podroż do papieża, a także do krajów zachodnich, by nagłaśniać sprawę Polski. Był wielkim patriotą. Na tablicy, która ma być odsłonięta w archikatedrze, wyryto jego słowa z sejmowego kazania: „Oto miłość ojczyzny, nad którą tylko jedna miłość jest wyższa, a ta jest jej korzeniem i zaprawą – miłość Boża”.
Zasłużył się także dla sprawy Ormian i archidiecezji lwowskiej, którą kierował w latach 1901-1938. Do dziś w ormiańskiej katedrze we Lwowie można podziwiać piękne malowidła wykonane na jego zlecenie. Od jego śmierci ormiańskokatolicka archidiecezja lwowska wakuje. Po wojnie sprawę duszpasterstwa Ormian w Polsce Watykan przekazał arcybiskupom warszawskim. Obecnie ordynariuszem Ormian jest kard. Kazimierz Nycz.
Tablica w warszawskiej archikatedrze, zainicjowana przez Fundację Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich, będzie przypominać postać i zasługi abp. Teodorowicza, ale także wszystkich Ormian, którzy od siedmiu wieków zapisują się złotymi zgłoskami w polskiej historii, kulturze i pobożności.
Co? Gdzie? Kiedy?
