Pod pretekstem św. Stanisława

Po wyborze na Stolicę Apostolską Jan Paweł II zadeklarował zamiar odwiedzenia ojczyzny w 1979 r. z okazji 900-lecia śmierci św. Stanisława, którego liturgiczne święto przypada 8 maja. Biskupi podali tę wiadomość w komunikacie z posiedzenia Konferencji Episkopatu Polski, które odbywało się z końcem listopada 1978 r. Episkopat zastosował w pewien sposób metodę faktów dokonanych, przewidując niechętny stosunek władz komunistycznych wobec wizyty papieża. Informacja wywołała gwałtowny sprzeciw Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Zaczęły się trudne negocjacje, którymi kierował Prymas Stefan Wyszyński. Występujący w jego imieniu ks. Alojzy Orszulik użył w rozmowie z ministrem Kazimierzem Kąkolem argumentów, które najmocniej trafiały do rządzącej ekipy, czyli ekonomicznych i politycznych. Podkreślił, że w ówczesnej niełatwej sytuacji ekonomicznej brak zgody na przyjazd papieża może jeszcze pobudzić niepokoje społeczne, a jeśli informacje przedostaną się do światowej prasy, Polska może mieć trudności z uzyskaniem kredytów zagranicznych.

Prymas spotkał się z ówczesnym pierwszym sekretarzem KC PZPR Edwardem Gierkiem 24 stycznia 1979 r. Ustalono wówczas powstanie państwowo-kościelnej komisji ds. wizyty papieskiej. Widać było, że jest wstępna zgoda na przyjazd Jana Pawła II w 1979 r, ale pozostaje kwestia dokładnego terminu.

Posiedzenie komisji odbyło się 14 lutego. Brali w nim udział: ze strony państwowej Stanisław Kania, Kazimierz Kąkol, Józef Czyrek i Aleksander Merker, a ze strony kościelnej – bp Bronisław Dąbrowski, abp Franciszek Macharski i ks. Alojzy Orszulik. Duchowni mocno bronili terminu majowego, związanego z uroczystościami św. Stanisława. Strona państwowa od początku dążyła do przesunięcia terminu wizyty. Oficjalnie powodem była postać świętego biskupa i męczennika, który upominał króla Bolesława Śmiałego i zginął od jego miecza na krakowskiej Skałce. Władze PRL uznały św. Stanisława za symbol walki Kościoła z państwem. Jednakże komisja nie rozpatrywała historycznego znaczenia świętego biskupa; był to raczej dla władz pretekst, by nie zgodzić się na postawione warunki – czyli przyjazd papieża w maju. Na tym posiedzeniu nie doszło do porozumienia.

Przed kolejnymi rozmowami bp Dąbrowski uzyskał od Stolicy Apostolskiej zgodę na ewentualny termin czerwcowy, m.in. 2-10 czerwca. Do porozumienia doszło w czasie posiedzenia komisji na przełomie lutego i marca. Jeden z uczestników rozmów, bp Orszulik, w wywiadzie dla Centrum Myśli Jana Pawła II opisał spotkanie, w czasie którego ustalono termin. Przedstawiciele strony kościelnej mieli od kard. Wyszyńskiego wytyczne, by trwać przy terminie majowym. „W pewnym momencie [bp] Dąbrowski, już taki poirytowany po tych wielu godzinach obrad, powiedział do [Stanisława] Kani: »Wy tylko udajecie, że chcecie, że godzicie się na przyjazd papieża. W gruncie rzeczy to nie chcecie«. A Kania wtedy mówi: »Proszę księdza biskupa, wyciągajmy kalendarze i wychodźmy poza maj. Możemy się zgodzić na inny termin poza majem« – relacjonował bp Orszulik. I wtedy padł termin 2-10 czerwca 1979 r. Było to przesunięcie zaledwie o trzy tygodnie w stosunku do pierwotnych zamierzeń.

Przewodniczący Rady Państwa Henryk Jabłoński 2 marca wystosował list w imieniu władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wyrażając radość z powodu ustalonego terminu wizyty i możliwości spotkania się z papieżem w Warszawie. Zwracał się w nim do Jana Pawła II „Wasza Świętobliwość” [pisownia oryginalna]. Papież odpowiedział na ten list już po paru dniach, również wyrażając radość z przyjazdu do ojczyzny i nadzieję, że „te odwiedziny przysłużą się dalszemu rozwojowi stosunków między Państwem a Kościołem”.

Na początku marca w programie wizyty znalazły się: Warszawa, Gniezno, Częstochowa, Kraków. Później poszerzono program o Wadowice, Kalwarię Zebrzydowską, Oświęcim i Nowy Targ.

Mimo utrudnień i cenzury w mediach historyczna wizyta Jana Pawła II, papieża Polaka, w ojczyźnie 2-10 czerwca 1979 r. okazała się wielkim sukcesem; przyniosła otuchę i przebudzenie narodu. Usilne starania władz, by papież nie przyjechał na obchody św. Stanisława spowodowały przesunięcie terminu pielgrzymki na Uroczystość Zesłania Ducha świętego, która przypadała 3 czerwca 1979 r. Po latach można uznać ten fakt za opatrznościowy, gdyż właśnie w przeddzień tej uroczystości papież wypowiedział pamiętną homilię na placu Zwycięstwa w Warszawie, zakończoną słowami: „Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!”.