28 marca
czwartek
Anieli, Sykstusa, Jana
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

Skąd się wzięły kościoły?

Ocena: 0.4
7278

– Możnowładcy, budując klasztory, chcieli, by zakonnicy wiecznie modlili się za ich dusze – jak powstawały w Polsce pierwsze chrześcijańskie świątynie, opisuje historyk prof. Marek Barański

Z prof. Markiem Barańskim rozmawia Irena Świerdzewska

 

Jak powstawały w państwie polskim po chrzcie Mieszka pierwsze kościoły?

Za Mieszka I – to odkrycie sprzed kilkunastu lat, dokonane przez prof. Hannę Marię Kóčkę-Krenz – w Poznaniu powstało palatium z kaplicą. Budowę rozpoczęto w roku 965, a więc rok przed chrztem Mieszka I. Małżeństwo Mieszka z Dobrawą, która była chrześcijanką, oznaczało, że kaplica musiała powstać. Później nie mamy chronologii, ale wiemy, że za Bolesława Chrobrego powstawały na przykład palatia na Ostrowie Lednickim, w Przemyślu czy w Gieczu – gdzie zostały bardzo wyraźne ślady fundamentów kościoła z wieżą i kryptą. Zaskakującego odkrycia dokonał archeolog z Torunia Wojciech Chudziak. W okolicach Chełmna odnalazł fundamenty kościoła z czasów Bolesława Chrobrego. Na granicy ówczesnego państwa zbudowano duży kościół, który był żywym ośrodkiem chrześcijaństwa. Być może kościół ten był przeznaczony na centrum misyjne dla Prus. Mamy inne budowle świątynne: w Poznaniu, Gnieźnie, kilka w Krakowie, jak istniejący do dziś na rynku kościół św. Wojciecha.

Polska, przyjmując chrześcijaństwo, musiała mieć kościoły, a te powstawały na cele misyjne. Drugi powód to budowanie prestiżu władcy, który zyskiwał znaczenie pośród poddanych i za granicą. Nie mamy informacji, czy za budową kościołów stała motywacja ekspiacji. Myślę, że takie cele, jak wynagrodzenie za grzechy, mogły istnieć. Na pewno budowano kościoły jako formę dziękczynienia. W podziękowaniu za narodziny swojego syna, Bolesława Krzywoustego, Władysław Herman wybudował w Inowłodzu kościół pod wezwaniem św. Idziego. Ponieważ takie wezwanie nosi kilka innych kościołów w Polsce, istnieje hipoteza, że te również mogą być z fundacji Władysława Hermana.

 

Czy książęta, władcy fundowali również klasztory?

Klasztory zaczęły powstawać za czasów Bolesława Chrobrego. Nie znamy ich dokładnej liczby. Wiemy na pewno o istnieniu klasztoru w Międzyrzeczu, gdzie zginęło pięciu braci męczenników. Wiadomo, że w 1008 r., kiedy już po ich śmierci przybył tam Brunon z Kwerfurtu, klasztor funkcjonował nadal. Wiadomo też o istnieniu klasztoru w Gnieźnie, o którym pisał Brunon z Kwerfurtu. Miały w nim przebywać siostry braci Mateusza i Izaaka z klasztoru w Międzyrzeczu. W wyniku pogańskich powstań ludowych w latach 1037-1038 wiele klasztorów uległo zniszczeniu.

Benedyktynów w Krakowie prawdopodobnie osadził Kazimierz Odnowiciel, ale nie stworzył dla nich klasztoru. Dopiero jego syn Bolesław Śmiały osadził zakonników w Tyńcu – mówi jedna z hipotez. Prawdopodobnie Bolesław Szczodry założył klasztor w Mogile, w Trzemesznie, może także w Płocku, choć niektórzy uważają, że w Płocku klasztor założył brat Bolesława Krzywoustego, Zbigniew, kiedy był księciem dzielnicowym.

 

Władcami fundującymi kościoły
kierowała autentyczna pobożność,
choć w działaniach bywali okrutni

 

Pierwsze wieki historii Polski, nie tylko dotyczącej Kościoła, mają mnóstwo zagadek, hipotez, które są trudne albo wręcz niemożliwe do zweryfikowania. Myślę, że wtedy głównym celem fundacji klasztorów były cele misyjne, potem dewocyjne. Nie tylko władcy, ale także możnowładcy zaczęli fundować klasztory. Chcieli, żeby to był „ich klasztor”, żeby zakonnicy wiecznie modlili się za ich dusze. Chodziło im nie tylko o swego rodzaju wkupienie się do nieba. Kierowała nimi autentyczna pobożność, choć w działaniach w państwie bywali czasami okrutni. Obok tego za fundowaniem klasztorów stały także cele ambicjonalne.

 

Jak funkcjonowały pierwsze świątynie? Czy z kościołów fundowanych przez możnowładców, a budowanych przy klasztorach korzystali zwykli ludzie?

Klasztory były dla zakonników. Cystersi byli zakonem zamkniętym, do ich kościoła tylko kilka razy do roku mogli wejść świeccy, ale kiedy prowadzili parafie, obok budowali kościół dla wiernych. Tak jest np. w Lubiążu, gdzie stoi wspaniały klasztor, a naprzeciwko kościół parafialny. Jeśli chodzi o kościoły zakonne, benedyktyni byli bardziej otwarci, co wynika także z tego, że benedyktynami byli Polacy. Do XV w. przybywali do nas zakonnicy spoza Polski. Cystersami byli Francuzi albo Niemcy.

Kościoły przy grodach czy nawet tzw. możnowładcze były otwarte dla ludności. Pozostaje tylko pytanie, ilu ludzi mogło się tam zmieścić, skoro powierzchnia ich była często mniejsza niż 30 m kw. Kiedy powstało więcej kościołów, wprowadzono zasadę, że w niedzielę jedna osoba z rodziny brała udział we Mszy Świętej. Odrębną sprawą była odległość od kościoła. Nie było możliwości dotarcia do kościoła oddalonego np. o 50 km.

Kościoły należały do władcy, z czym w drugiej połowie XI w. zaczął walczyć papież Grzegorz VII. Do Polski ta reforma kościelna dotarła na początku XIII w. Wówczas arcybiskupem był Henryk Kietlicz. On doprowadził do tego, że kościoły przestały być własnością fundatorów. Pozostawił fundatorom czy spadkobiercom fundatorów prawo patronatu. Była to czysto honorowa funkcja. Patron miał prawo wysunąć kilku kandydatów, spośród których biskup wybierał plebana. Prawo patronatu podkreślano do XIX w., szczycąc się: „Jestem patronem kościoła, budowali go moi przodkowie” albo „Prawo patronatu z posiadłością kupili moi przodkowie”.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:

Dziennikarka, absolwentka SGGW i UW. Współpracowała z "Tygodnikiem Solidarność". W redakcji "Idziemy" od początku, czyli od 2005 r. Wyróżniona przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich w 2013 i 2014 r.

- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter