Św. Jan Paweł II i Benedykt XVI w rzymskiej synagodze

Będzie to trzecia papieska wizyta w tym miejscu po św. Janie Pawle II, który był tam w 1986 r. i Benedykt XVI w 2010 r. Rzymska wspólnota Żydów ma już ponad dwa tysiące lat i jest najstarszą na Zachodzie. Gmina liczy ok. 20 tys. członków i jest największą we Włoszech.

Żydzi starszymi i umiłowanymi braćmi chrześcijan

Jan Paweł II odwiedził rzymską Synagogę Większą 13 kwietnia 1986 r. Była to pierwsza wizyta biskupa Rzymu w świątyni żydowskiej w tym mieście. W wygłoszonym wówczas przemówieniu papież wypowiedział słynne słowa, że Żydzi są "starszymi i umiłowanymi braćmi chrześcijan".

Otwarta w 1904 r. Synagoga Większa Rzymu z charakterystyczną czworokątną kopułą jest oddalona dwa kilometry od Bazyliki św. Piotra. Niektórzy komentatorzy w 1986 r. z nutą ironii przypominali, że te niespełna 2 tys. metrów papiestwo musiało pokonać „w ciągu 2000 lat”. Papieską wizytę kontestowali wówczas m.in. członkowie Bractwa Kapłańskiego św. Piusa X, wołając: „Papieżu, powstrzymaj się, nie idź do Kajfasza”.

Tuż przed wizytą ówczesny naczelny rabin Rzymu Elio Toaff przypomniał, że on też, podobnie jak papieże, ma swoich „lefebrystów”. "Są to ludzie, którzy oceniają sprawy z punktu widzenia politycznego albo kierują się resentymentami” – wyjaśnił.

Toaff powitał Ojca Świętego przed główną bramą synagogi, po czym obaj, wraz z towarzyszącymi im osobami, weszli do środka.

W przemówieniu powitalnym zauważył, że Kościół w sposób radykalny zmienił swoje nauczanie na temat Żydów i traktuje ich z szacunkiem i powagą. Podkreślił, że nie zapominając o przeszłości, Żydzi chcą współpracować w ramach obu wspólnot na zasadzie partnerstwa i równości. Nie zmienia to jednak faktu, iż pragną oni nadal szerzyć wiarę w Jedynego Boga i Jego miłość, a także ojcostwo wobec wszystkich ludzi. Przekonani, że człowiek został stworzony przez Boga na Jego podobieństwo, chcieliby wraz z chrześcijanami nauczać o koniecznym szacunku w stosunkach międzyludzkich, przeciwstawiać się wszelkim formom rasizmu i antysemityzmu.

Żydzi i chrześcijanie mogą, według Toaffa, współpracować również w dziedzinie ochrony praw człowieka, jak prawo do wolności sumienia i wyznawania własnej religii. Interesująco brzmi zachęta do wspólnej troski o życie „od pierwszej chwili jego poczęcia”.

Następnie głos zabrał Jan Paweł II, którego przemówienie przeszło do historii jako "Odnalezione braterstwo". Na wstępie przyznał, że od dawna myślał o tej wizycie i przypomniał, że rabin Toaff spotkał się już z nim 8 lutego 1981, gdy biskup Rzymu odwiedził pobliską parafię św. Karola i Błażeja. Wspomniał też o swym pobycie na terenie byłego obozu koncentracyjnego Auschwitz 7 czerwca 1979 w czasie wizyty apostolskiej w Polsce, gdy cierpieniom narodu żydowskiego w czasie ostatniej wojny poświęcił oddzielny fragment wygłoszonej wówczas homilii.

Ojciec Święty przywołał nauczanie Kościoła na temat postawy katolików wobec żydów i judaizmu, zawarte w deklaracji soborowej „Nostra aetate” o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich. Ppodkreślił, że Kościół „opłakuje akty nienawiści, prześladowania, przejawy antysemityzmu, które kiedykolwiek i przez kogokolwiek kierowane były przeciw Żydom”. Powtórzył z naciskiem słowa: „przez kogokolwiek”. Wtedy też padły pamiętne słowa, które zrobiły największą "karierę" światową: "Stosunek do niej [religii żydowskiej – KAI] jest inny aniżeli do jakiejkolwiek innej religii. Jesteście naszymi umiłowanymi i – można powiedzieć – naszymi starszymi braćmi".

Jan Paweł II napiętnował postawy wrogie wobec Żydów, i to nie tylko te o podłożu rasistowskim bądź społecznym, lecz także takie, które uzasadniano względami teologicznymi. Przypomniał, że nie można całemu narodowi żydowskiemu przypisywać zbiorowej i dziedzicznej winy za śmierć Jezusa. „Tak więc nie ma żadnych podstaw do jakiejkolwiek rzekomo teologicznie usprawiedliwionej dyskryminacji lub – co gorsza jeszcze – prześladowania Żydów” – powiedział papież. W tym kontekście przypomniał, że Żydzi są powołani i umiłowani przez Boga w sposób nieodwracalny. Uprawiając więc naukę o Kościele, określając jego tożsamość, nie należy twierdzić, że lud żydowski został przez Boga odrzucony – podkreślił Ojciec Święty.

Stwierdził także, że jego wizyta nie jest zwieńczeniem przezwyciężonych różnic i poglądów, ponieważ we wzajemnych kontaktach chrześcijanie i żydzi znajdują się dopiero u początku drogi. Przypomniał, że jednych i drugich dzieli przede wszystkim osoba i nauczanie Jezusa z Nazaretu, syna narodu żydowskiego. „Możemy więc zauważyć, że Jezus Chrystus na stałe podzielił chrześcijan i Żydów. Przed każdym chrześcijaninem staje nieustannie wyzwanie, aby owo «nie» dla Jezusa Chrystusa umieć wyjaśnić w sposób pozytywny, starając się zrewidować własny sposób składania o Nim świadectwa” – mówił papież. „Mogę więc otworzyć przed wami swoje serce i szczodrze okazać swoje uczucia życzliwości dla całej wspólnoty żydowskiej Rzymu, jak i wszystkich Żydów na całym świecie” – zapewnił Jan Paweł II.

Na zakończenie wizyty Ojciec Święty i naczelny rabin Rzymu wymienili pocałunki pokoju.

O wspólne świadectwo o istotnym znaczeniu Boga

Benedykt XVI odwiedził synagogę rzymską 17 stycznia 2010 r. Była to jego trzecia wizyta w wiątyni żydowskiej po Kolonii (19 sierpnia 2005) i Nowym Jorku (18 kwietnia 2008).

Przed przybyciem do synagogi papież pierwsze kroki skierował do Portyku Oktawii, gdzie złożył kosz czerwonych róż przed tablicą pamięci Żydów deportowanych 16 października 1943, czcząc w ten sposób pamięć ofiar hitlerowskiej eksterminacji narodu żydowskiego. W wyniku łapanki w getcie na rozkaz komendanta SS w okupowanym Rzymie Herberta Kapplera hitlerowcy wysłali do obozu w Auschwitz 1007 osób. Jedynie 16 z nich powróciło po wojnie do domu. Pod Portykiem Oktawii papieża powitali prezesi: rzymskiej gminy żydowskiej - Riccardo Pacifici i Związku Żydów Włoskich – Renzo Gattegna.

Ojciec Święty z orszakiem przeszedł na Via Catalana obok synagogi i zatrzymał się także przy tablicy przypominającej o zamachu terrorystów palestyńskich na osoby wychodzące z modłów w synagodze w sobotę 9 października 1982 roku. Zginął wówczas 2-letni Stefano Tache, a 37 osób odniosło rany. Nazajutrz, po modlitwie Anioł Pański Jan Paweł II w ostrych słowach potępił to tragiczne zajście. Tam również Benedykt XVI złożył wiązankę białych róż i spotkał się rabinem Elio Toaffem, który wcześniej przyjmował Jana Pawła II w 1986 r.

U stóp schodów do synagogi papieża powitał rabin Riccardo Di Segni. Po przekroczeniu progu chór synagogi zaintonował Psalm 126. Papież przeszedł przez środek i udał się w stronę podium. Tam powitali go niektórzy przedstawiciele władz cywilnych. Po prawej stronie podium zasiedli członkowie watykańskiej Komisji ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem, po lewej orszak papieski. Papież oraz rabini Riccardo Di Segni i Toaf zasiedli pośrodku.