Święta Lednica

– Dla mnie nie istnieje bardziej baśniowy widok w Europie niż ta wyspa pośrodku jeziora, porośnięta drzewkami skrywającymi przed obserwatorami na brzegu tajemnicze wały wczesnośredniowiecznego grodu. A na wyspie – ruiny, które w czasach świetności gościły Mieszka I, Dobrawę, biskupa Jordana, Bolesława Chrobrego i Ottona III. Wyspa, na której mocą chrztu przyjętego przez Mieszka Polska weszła w krąg cywilizacji rzymskokatolickiej – mówi Philip Earl Steele, amerykański historyk i ewangelik, który przebył ocean i zafascynował się nawróceniem Mieszka I. W baptysterium na wyspie ochrzcił w 1997 r. swojego syna – był to prawdopodobnie pierwszy chrzest od ponad tysiąca lat w budowli na Ostrowie Lednickim.

Gruszka z ogonkiem

Na wąskim i długim na siedem kilometrów Jeziorze Lednickim leżą trzy wyspy. Największa z nich – w kształcie gruszki z ogonkiem – odegrała kluczową rolę w historii Polski.

Położenie Ostrowa Lednickiego na wyspie było ważne ze względów bezpieczeństwa – mówi prof. Andrzej M. Wyrwa, dyrektor Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. – Było to bowiem jedno z najważniejszych centrów administracyjnych, gospodarczych i militarnych – stołeczno-rezydencjonalny ośrodek księcia Mieszka I, leżący przy bardzo ważnym szlaku komunikacyjno-handlowym jego państwa. W ośrodku tym były wzniesione monumentalne obiekty murowane – pałac z kaplicą i kościół, które nadawały temu miejscu bardzo prestiżowego znaczenia. Tu po Mieszku I rezydowali królowie Bolesław Chrobry i Mieszko II.

– Katedry w Poznaniu czy Gnieźnie były przebudowywane tyle razy, że nie widać już ich pierwotnej struktury. A na Ostrowie Lednickim widać – twierdzi Philip Steele, wielki pasjonat tego miejsca.

Niektóre znaleziska z Ostrowa Lednickiego, jak fragmenty mostów czy militaria, zachowały się w bardzo dobrym stanie i stanowią największy tego typu zbiór w Europie.

– W IX w. był tu gród, który rozbudowano w okresie państwowym, jego relikty możemy dziś podziwiać – mówi dyrektor muzeum. – Był to wówczas ośrodek zurbanizowany zgodnie z potrzebami czasów: znajdowały się tam obiekty sakralne, czyli kaplica baptyzmalna z przylegającym do niej pałacem książęcym. Naprzeciwko stał kościółek grodowy, dostępny dla wszystkich mieszkańców grodu, chaty wojów, urzędników księcia, rzemieślników itd.

Palatium z kaplicą i kościółek zostały wzniesione – jako pierwsze na ziemiach polskich! – w technice murowanej, z kamienia łączonego zaprawą gipsową. Wcześniej bowiem budynki były drewniane, a kamieni używano tylko do budowy fundamentów. Oba obiekty były wzorowane na budowlach ottońskich i karolińskich i otworzyły furtkę do wznoszenia podobnych w całej Polsce: w Małopolsce, na Pomorzu i na Śląsku. – Popularyzacja tego typu techniki budowlanej trwała przynajmniej do połowy XIII w. – mówi prof. Wyrwa – a jego intensyfikacja nastąpiła wraz z pojawianiem się sieci parafialnej.

Jan Długosz pisał, że na Ostrowie Lednickim znajdowała się pierwsza katedra gnieźnieńska, przeniesiona potem do Gniezna ze względu na dostępność miejsca. – To Ostrów Lednicki więc jest początkiem początków: ugruntowania się chrześcijaństwa, rozprzestrzeniania go na resztę naszych ziem oraz idących za tym innowacji kulturowych, w tym budowli murowanych – zauważa profesor. Powiedzenie o Kazimierzu Wielkim, że zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną, jest prawdziwe w tym sensie, że budując kilka tego typu obiektów, wzmocnił długotrwały proces.

Zanim Mieszko I zadomowił się w niegdysiejszym skromnym gródku, otoczył go wałami obronnymi. Żeby miejsce leżące na wodzie rozbudować, trzeba było mostów. Badania dendrochronologiczne wykazują, że musiały one powstać między zimą 963 r. a wiosną 964 r. Były to jedne z najdłuższych wówczas urządzeń komunikacyjnych na Słowiańszczyźnie Środkowej – jeden most mierzył 170, a drugi 438 m. Ich szerokość wynosiła 6 m.

Wiekowa muszla

Najbardziej sensacyjne odkrycie dotyczyło chrztu Mieszka I. – Czy pierwszy władca Polski przyjął chrzest na Ostrowie Lednickim, nie wiemy i wiedzieć nie będziemy, ale wiele faktów uwiarygodnia tę tezę – mówi dyrektor muzeum. – Przede wszystkim świadczą o tym baseny chrzcielne w kaplicy baptyzmalnej. Z badań wynika, że obiekt ten był gotów na 965-966 r., szykowany był więc pewnie na chrzest.

To zapewne na Ostrowie Lednickim Bolesław Chrobry podjął cesarza Ottona III, tu więc najprawdopodobniej miała miejsce symboliczna koronacja pierwszego króla Polski. Przemawia za tym rezydencjonalność obiektu, którą Chrobry chciał się pochwalić. Inną przesłanką są słowa samego Ottona, który mówił o potędze Bolesława Chrobrego i jego monumentalnych budowlach i prestiżowym charakterze miejsca, a skoro katedry gnieźnieńskiej jeszcze nie było, z całą pewnością mówił właśnie o Ostrowie Lednickim.

Wyspę zamieszkiwał władca ze swoją świtą. – W oparciu o znaleziska archeologiczne możemy powiedzieć, że funkcjonowała tu drużyna, którą Mieszko I finansował – mówi prof. Wyrwa. – Na Ostrowie mogło mieszkać nie więcej niż tysiąc osób.