W kierunku jedności

Papież św. Jan XXIII, który rozpoczął dzieło ekumenizmu w Kościele

Gdy w swoim przemówieniu wygłoszonym 25 stycznia 1959 r. św. Jan XXIII informował o zwołaniu Soboru Watykańskiego II, zaznaczył, że jednym z jego zadań ma być przywrócenie jedności ze wspólnotami chrześcijańskimi, oddzielonymi od Rzymu. Dobry papież Jan otworzył nową erę ekumeniczną w Kościele katolickim.

Oczywiście sprawa nie była prosta, a Kościół katolicki na szczeblu Stolicy Apostolskiej oficjalnie nie włączał się w dialog ekumeniczny. Obowiązywała doktryna zawarta w encyklice Piusa XI „Mortalium animos” z 1928 r. „O popieraniu prawdziwej jedności religii”, w której papież zabraniał katolikom udziału we wszelkich wydarzeniach o charakterze ekumenicznym i we wspólnych nabożeństwach z udziałem chrześcijan innych wyznań. I choć dialogu nie było, od wielu lat trwała modlitwa o jedność wszystkich wyznawców Chrystusa, dla której wprowadzenia tak wiele uczynił już w XIX wieku św. Wincenty Pallotti (1795-1850). W dzisiejszym tego słowa znaczeniu ruch ekumeniczny zapoczątkowany został w 1910 r. przez protestantów na konferencji ich stowarzyszeń misyjnych w Edynburgu (Wielka Brytania). Kościół przyglądał się tej inicjatywie, ale traktował ją, jako wewnętrzny dialog między wspólnotami protestanckimi.

Tymczasem już kilkanaście lat przed Vaticanum II, w niektórych Kościołach lokalnych, powstawały oddolne inicjatywy ekumeniczne. Na przykład w Holandii stał za nimi ks. Johannes Willebrands (1909-2006), późniejszy kardynał. I choć w Kościele powszechnym nie było jeszcze wówczas miejsca dla takiej działalności, to informowany o niej, stojący na czele Świętego Oficjum, kard. Alfredo Ottaviani (1890-1979) nie sprzeciwiał się takim inicjatywom. W opublikowanych jedenaście lat temu dziennikach kard. Willebrands pisał, że niedługo przed rozpoczęciem Soboru Watykańskiego II jeździł po całej Europie przekonując biskupów do otwarcia na ekumenizm. Dotarł także do niektórych Kościołów w Europie Wschodniej (także do Polski), gdzie entuzjazm do ekumenizmu był nieco mniejszy, z uwagi na podporządkowanie przez władze komunistyczne większości zwierzchników Kościołów mniejszościowych.

Jeszcze wcześniej niż kard. Willebrands działalność ekumeniczną w Niemczech podjął kard. Lorenz Jaeger (1892-1975), który już w 1946 r. utworzył ekumeniczną grupę roboczą z ewangelickim biskupem Oldenburga Wilhelmem Stählinem (1893-1975). Z kolei w Rzymie od 1924 r. działał inny niemiecki duchowny ks. Augustin Bea (1881-1968), jezuita, teolog i biblista, długoletni konsultor Papieskiej Komisji Biblijnej, który również inspirował Kościół powszechny do działalności ekumenicznej. To właśnie kard. Bea przygotował – już następcy Jana XXIII – papieżowi Pawłowi VI spotkanie z patriarchą Atenagorasem I czy zwierzchnikiem anglikanów Geoffrey’em Fischerem.

Wszyscy wspomniani duchowni zostali najważniejszymi osobami tworzącymi powstały w 1960 r. na mocy motu proprio „Superno Dei nutu” Sekretariat do spraw Jedności Chrześcijan. Uzasadniając celowość jego utworzenia Jan XXIII napisał, że ma on „pokazać w sposób szczególny Naszą miłość i Naszą życzliwość wobec tych, którzy noszą miano chrześcijan, ale są oddzieleni od tej Stolicy Apostolskiej, oraz aby mogli śledzić prace Soboru i znaleźć łatwiej drogę do osiągnięcia tej jedności, o którą Jezus Chrystus błagał Ojca niebieskiego w płomiennej modlitwie”.

Pierwszym jego przewodniczącym został kard. Bea, a jego następcą w 1968 r. kard. Willebrands. Do jednego z najważniejszych zadań nowego gremium Stolicy Apostolskiej należało zaproszenie kompetentnych obserwatorów z innych Kościołów chrześcijańskich na Sobór Watykański II. Dwudziestu ośmiu z nich reprezentowało Kościoły i wspólnoty prawosławne, anglikańskie i ewangelickie. Byli wśród nich przedstawiciele Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, choć władze sowieckie nie zgodziły się na wyjazd do Rzymu duchownych katolickich z ZSRR.

Kilka dni po rozpoczęciu Soboru Jan XXIII podniósł Sekretariat do rangi komisji soborowej. Tym samym komisja mogła przedstawiać własne projekty przyszłych dokumentów oraz współpracować z innymi komisjami.

W 1967 r. św. Paweł VI nadał wyższy status Sekretariatowi – stałego organu Stolicy Apostolskiej. Po Vaticanum II miał nadal rozwijać kontakty w innymi Kościołami chrześcijańskimi, interpretować i wprowadzać w życie katolickie zasady ekumenizmu, inicjować dialog i spotkania mające na celu dążenie do jedności wszystkich wyznawców Chrystusa.

W 1988 r. św. Jan Paweł II utworzył, jako kontynuatorkę Sekretariatu, Papieską Radę do spraw Popierania Jedności Chrześcijan.

Warto dodać, że z Polski w prace Sekretariatu, a następnie Papieskiej Rady ds. Jedności Chrześcijan zaangażowani byli także biskupi polscy, m.in. kard. Władysław Rubin, bp Władysław Miziołek, abp Alfons Nossol i abp Henryk Muszyński.