Wspólnie o usprawiedliwieniu

Kościoły luterańskie i Kościół rzymskokatolicki są teraz w stanie reprezentować wspólne rozumienie naszego usprawiedliwienia przez Bożą łaskę w wierze Chrystusa – stwierdzono w podpisanej 15 lat temu w Augsburgu wspólnej deklaracji Kościoła katolickiego i Światowej Federacji Luterańskiej. Dokument został wypracowany w drodze dialogu pomiędzy Papieską Radą ds. Popierania Jedności Chrześcijan oraz Światową Federacją Luterańską. Doszło do niego po sugestii Jana Pawła II, który podczas pierwszej pielgrzymki do Niemiec (1980 r.) zaapelował o powołanie komisji katolicko-luterańskiej, która zbadałaby wszystkie wcześniejsze wzajemne ustosunkowanie się do nauki drugiej strony, wypracowanej w XVI w. podczas reformacji. Ostateczny kształt Deklaracji opracowano w 1997 r., a podpisano w dwa lata później.

– To kamień milowy na niełatwej drodze wiodącej do przywrócenia pełnej jedności chrześcijan. Duże znaczenie ma fakt, że akt ten dokonuje się właśnie w mieście, gdzie w 1530 r. powstało Augsburskie Wyznanie Wiary, jedna z najważniejszych kart w dziejach reformacji luterańskiej – mówił Jan Paweł II w dniu podpisania deklaracji 31 października 1999 r. Zwracał też uwagę, że podpisany dokument stanowi podstawę do dalszych ekumenicznych poszukiwań teologicznych i pozwala podejmować problemy, nadal istniejące w tej dziedzinie, z większą nadzieją na ich rozwiązanie w przyszłości. Jest też cennym wkładem w proces oczyszczania pamięci historycznej oraz w dawanie wspólnego świadectwa.

„Sama wiara, sama łaska prowadzi do usprawiedliwienia, a nie dobre uczynki” – mówił Marcin Luter. W następnych wiekach utrwaliło się błędne przekonanie, jakoby katolicy nie przywiązywali zbyt wielkiego znaczenia do łaski, a luteranie – do dobrych uczynków. Już na wstępie wspólnego dokumentu stwierdzono, że nauka o usprawiedliwieniu miała dla reformacji luterańskiej XVI stulecia centralne znaczenie. Podlegała nadzwyczajnej obronie przed rzymskokatolicką teologią.

W luterańskich księgach wyznaniowych i na Soborze Trydenckim Kościoła rzymskokatolickiego doszło do wzajemnych potępień doktrynalnych. Dialog i Wspólna Deklaracja kierują się przekonaniem, że przezwyciężenie dotychczasowych kontrowersyjnych zagadnień i potępień doktrynalnych nie wiąże się ani z lekkim traktowaniem rozłamów i potępień, ani z dezawuowaniem własnej przeszłości kościelnej. Dominującą rolę odgrywa tu jednak przekonanie, że przez uczestnictwo w historii Kościoły nasze uzyskują nowe przeświadczenia i że zachodzą procesy, które nie tylko umożliwiają, lecz jednocześnie domagają się od nich zrewidowania i ujrzenia w nowym świetle kwestii i potępień będących powodem rozłamu – czytamy w dokumencie.

We wspólnej Deklaracji najważniejsze kwestie omówiono w następujących rozdziałach: „Biblijne orędzie o usprawiedliwieniu”, „Nauka o usprawiedliwieniu jako problem ekumeniczny”, „Wspólne rozumienie usprawiedliwienia”, „Rozwinięcie wspólnego rozumienia usprawiedliwienia”, „Znaczenie i zasięg wspólnego konsensu”. Szczególnie zwrócono uwagę, że przeciwstawianie wiary uczynkom lub uczynków wierze jest – w świetle Słowa Bożego – pozbawione sensu.

„Wyznajemy wspólnie, że człowiek w odniesieniu do swojego zbawienia jest zdany zupełnie na zbawczą łaskę Boga. Wolność, którą posiada w odniesieniu do ludzi i spraw tego świata, nie jest wolnością dotyczącą jego zbawienia. Oznacza to, że jako grzesznik podlega osądowi Bożemu i nie jest zdolny zwrócić się do Boga o ratunek, zasłużyć na swoje usprawiedliwienie przed Bogiem lub własnymi siłami osiągnąć zbawienie. Usprawiedliwienie dokonuje się tylko z łaski. Ponieważ katolicy i luteranie podzielają to przekonanie, przeto można powiedzieć, że: gdy katolicy mówią, że człowiek „współdziała” podczas przygotowania usprawiedliwienia i jego przyjęcia przez wyrażenie zgody na usprawiedliwiające działanie Boga, to widzą w takiej personalnej akceptacji działanie łaski, a nie czyn człowieka wynikający z własnych sił. W ujęciu luterańskim człowiek nie jest zdolny do współdziałania w ratowaniu siebie, gdyż jako grzesznik przeciwstawia się aktywnie Bogu i Jego zbawczemu działaniu. Luteranie nie zaprzeczają, że człowiek może odrzucić działanie łaski. Gdy podkreślają, że człowiek może tylko przyjmować usprawiedliwienie, to negują przez to wszelką możliwość własnego wkładu człowieka do usprawiedliwienia, lecz nie jego pełne osobiste zaangażowanie w wierze, dokonujące się pod wpływem Słowa Bożego – podkreśla się w kluczowym fragmencie dokumentu. W jego zakończeniu podkreślono, że różnice, które nadal istnieją, są różnicami dopuszczalnymi. Dotyczą one języka, teologicznej formy i odmiennego rozłożenia akcentów w rozumieniu usprawiedliwienia.

Dokument podpisał w ewangelickim kościele św. Anny w Strasburgu ze strony katolickiej kard. Edward Cassidy, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan, a ze strony luterańskiej bp Christian Krause, przewodniczący Światowej Federacji Luterańskiej. W 2006 r. Deklarację przyjęła też Światowa Rada Metodystyczna.

Warto dodać, że kilka dni po podpisaniu deklaracji, jeden z najbardziej zaangażowanych w jej powstanie duchownych katolickich, biskup opolski Alfons Nossol, został przez papieża Jana Pawła II mianowany arcybiskupem „ad personam”.

Wojciech Świątkiewicz Idziemy nr 44 (476), 2 listopada 2014 r.