Wyprawa na Białoruś

Była to „historyczna pielgrzymka” do Watykanu, jak podkreślił papież Polak w swoim przemówieniu. Kościół katolicki na Białorusi zaczął się odradzać od początku lat 90., czyli w momencie rozpadania się Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Wcześniej wiele wycierpiał od czasu przejęcia władzy przez sowieckich komunistów: konfiskowano dobra kościelne, niszczono kościoły, zsyłano na Sybir i mordowano kapłanów.

„Przybywacie (…) z kraju, który odzyskał niepodległość, gdzie Kościół może teraz swobodnie spełniać swoją misję. Stało się to dzięki historycznym wydarzeniom, jakie dokonały się w Europie Środkowowschodniej na przełomie lat 1989-1990” – zaznaczył Jan Paweł II. Szczególnie pozdrowił przybyłego z pielgrzymami kardynała Kazimierza Świątka, ówczesnego metropolitę mińsko-mohylewskiego i administratora Pińska, podkreślając że jest mu on bardzo drogi. Jego osobiste losy odzwierciedlają życie wielu rodzin i osób z tamtych terenów. Ksiądz Świątek był dwukrotnie aresztowany w czasie II wojny światowej; raz skazany na karę śmierci, a w 1944 r. zesłany na Syberię, gdzie spędził 10 lat w ciężkich warunkach.

To właśnie ówczesnemu księdzu Świątkowi od 1991 roku została powierzona odpowiedzialność za odbudowę Kościoła na Białorusi. Kulisy decyzji Jana Pawła II o szybkiej reaktywacji struktur kościelnych w tym kraju przedstawił bp Romuald Kamiński, obecny metropolita warszawsko-praski (wywiad dla Centrum Myśli Jana Pawła II z 2018 r.). Otóż, w 1988 roku, gdy zbliżał się rozpad Związku Radzieckiego i poluzowano restrykcje wobec Kościoła, ówczesny prymas Polski Józef Glemp pojechał do Moskwy i Kijowa z okazji 1000-lecia chrztu Rusi. W tym samym roku wybrał się na Białoruś, aby odwiedzić dawniejsze polskie parafie i rozpoznać sytuację Kościoła katolickiego, a towarzyszył mu jego kapelan, ksiądz Romuald Kamiński. W ciągu kilku dni odwiedzili: Grodno, Lidę, Nowogródek, Mińsk, Pińsk…

Gdy dwa miesiące później, w listopadzie 1988 roku prymas Glemp ze współpracownikami polecieli do Rzymu, Jan Paweł II chciał się jak najszybciej z nimi spotkać. Temat rozmowy był jeden: Białoruś. Papież zadawał dziesiątki szczegółowych pytań, aby zebrać jak najwięcej danych i informacji: ilu jest wiernych, jak funkcjonują kapłani, jak wyglądają kościoły, jak odbywają się liturgie.

Na efekty nie trzeba było długo czekać. Bp Romuald Kamińskiego podkreśla, że ta właśnie wizyta prymasa Glempa stała się „przyczyną sprawczą” reaktywowania struktur kościelnych na Białorusi, a potem na Ukrainie. Rozpoczął się „nowy rozdział” w historii Kościoła na wschód od granic Polski. W czasie rozmowy z Janem Pawłem II wielokrotnie padały nazwiska kapłanów: Kazimierza Świątka i Tadeusza Kondrusiewicza, i to właśnie im zostało powierzone zadanie zorganizowania diecezji w nowej rzeczywistości. Abp Kondrusiewicz przez dwa lata był administratorem apostolskim w Mińsku na Białorusi (1989-91), a później w Rosji – w Moskwie; w 2007 roku wrócił na Białoruś, gdzie zastąpił emerytowanego kard. Świątka.

Od początku lat 90. wiele udało się dokonać na Białorusi w zakresie odrodzenia Kościoła katolickiego. Abp Tadeusz Kondrusiewicz mówił w rozmowie z PAP (marzec 2020 r.): „Wtedy było ok. 110 parafii i ok. 60 księży, nie istniały struktury kościelne. Dzisiaj parafii jest 466, pracuje w nich 473 księży, z których 75 to są księża z zagranicy, głównie z Polski”. Wciąż jednak brakuje konkordatu – umowy regulującej relacje Kościoła katolickiego z państwem, obowiązują zaostrzone rygory wobec księży z zagranicy (głównie z Polski) oraz brakuje świątyń.

Warto dodać, że Jan Paweł II wspierał także rozwój wschodnich obrządków – wyznaczył ks. dr. Jana Sergiusza Gajka wizytatorem apostolskim dla grekokatolików na Białorusi. O. Gajek jest zwierzchnikiem Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-białoruskiego.

Jan Paweł II mówił na wspomnianym spotkaniu w 1998 roku do pielgrzymów z Białorusi: „Przychodzicie też po to, aby szukać tu umocnienia na drogę, jaka jest przed wami. Wolności nie można tylko posiadać, ale trzeba ją stale zdobywać, tworzyć (…). Trzeba prosić Boga, aby dał wzrost temu dobru, jakie dokonało się i nadal dokonuje na waszej ziemi, żeby nie zabrakło w sercach męstwa, wielkoduszności i nadziei”.

W momencie historycznych przemian słowa papieskie, by wolność (nie tylko polityczną, ale i wewnętrzną) „stale zdobywać, tworzyć” i wezwanie, by modlić się o męstwo, wielkoduszność i nadzieję stają się jeszcze bardziej aktualne.