Kiedy w maju 1943 r. na terenie ZSRR zaczęła się formować 1 Dywizja Piechoty im. T. Kościuszki z ppłk. Zygmuntem Berlingiem na czele, do Sielc nad Oką został sprowadzony z Kresów ks. mjr Wilhelm Kubsz. – Odbierał przysięgę od Berlinga, obok stała Wanda Wasilewska, a on miał konstytuować polskość tej armii – mówi ks. płk Leszek Kołoniecki, emerytowany kapelan wojskowy. – Można się zżymać, że tamci kapelani byli na usługach sowieckich, ale przecież ich posługa jest ponad podziałami.
Jeszcze przed przyjazdem do Sielc ks. Kubsz miał na to zgodę delegata papieskiego, od którego też otrzymał wino mszalne i komunikanty. Ornat przyjechał z muzeum ateizmu w Moskwie, a sutannę uszył krawiec teatralny. Żołnierze myśleli, że to „nasłany, przebrany kapelan”, z czasem się do niego przekonali. W urządzonej w domu wczasowym kaplicy wystawił obraz Matki Bożej na tle Orła Białego.
Kapelan pod krawatem
Po wojnie kadrę zmniejszono o połowę, a kapelani działali pod Generalnym Dziekanatem, którego zwierzchnika powoływało – bez porozumienia z Episkopatem – państwo. Na likwidację duszpasterstwa w Polsce komuniści, jako jedyni z bloku wschodniego, się nie zdecydowali. Działalność kapelanów ograniczała się do odprawiania pogrzebów wojskowych. Do koszar nie mieli wstępu, chodzili pod krawatem, o ich funkcji świadczył krzyżyk z liściem laurowym w klapie munduru. Jednocześnie żołnierze chodzący w mundurze na Msze, chrzczący dzieci i posyłający je do Pierwszej Komunii mogli pożegnać się z awansem.
Władza próbowała użyć kapelanów w rozgrywkach z Episkopatem. Ich zadaniem było likwidowanie konfliktów między biskupami a księżmi z upaństwowionego Zrzeszenia Katolickiego Caritas i tzw. księżmi patriotami. – Kiedy w 1978 r. kard. Stefan Wyszyński posyłał mnie do duszpasterstwa polowego, mówił: „Synu, ktoś musi tam służyć” – wspomina ks. Kołoniecki. – Stanowczo zakazywał wstępować księżom do Zrzeszenia Caritas i czytać jego periodyk „Głos Kapłana”. Ale wśród 30 kapelanów było nas zaledwie dwóch księży „niepatriotów”.
W 1989 r. polski rząd prowadził rozmowy ze Stolicą Apostolską, by przywrócić rangę duszpasterstwa wojskowego. – 21 stycznia 1991 r. Jan Paweł II ustanowił Ordynariat Polowy – mówi ks. Kępa. – Biskupem polowym mianował ks. Sławoja Leszka Głódzia, który zwiększył liczbę kapelanów, otworzył dla duszpasterstwa drzwi koszar, budował nowe kaplice wojskowe i kościoły garnizonowe, bo bywało, że kapelani odprawiali Msze w świetlicach czy na korytarzach. W Zegrzu Pomorskim na spotkanie z Janem Pawłem II przybyło 40 tys. żołnierzy. Papież to wydarzenie określił mianem „rezurekcyjnego odkrycia”.
Bp Głódź wystarał się o przywrócenie kościołowi garnizonowemu przy ul. Długiej w Warszawie rangi katedry polowej. Katedra była i jest własnością wojska. W czasie posługi bp. Głódzia było 120 zawodowych kapelanów. Liczba parafii w różnych latach wahała się od 60 do 70. W jednej z nich, w Kielcach, służył ks. gen. Sławomir Żarski. – Poszedłem za wezwaniem biskupa polowego: Militio pro Christo, „Walczę dla Chrystusa” – mówi. – W kieleckim Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych służyło wtedy blisko 700 żołnierzy. Przed wyjazdem do Kambodży czy Libanu omawiałem z nimi tamtejsze religie, przy okazji mówiąc o katolickiej. Cieszyli się, że księża wreszcie mieli wstęp do jednostek. Wielu z nich uporządkowało życie sakramentalne: wzięło ślub kościelny, ochrzciło dzieci, posłało je do Pierwszej Komunii.
Ks. Żarski wspomina, jak przed wyjazdami na misje jechali – nawet w 10 autokarów – na Jasną Górę. Tam wielu przystępowało do spowiedzi pierwszy raz od lat. Podobnie zależało im na tym przed złożeniem przysięgi. Za czasów bp. Głódzia powstał rytuał wojskowy w liturgii. – Początkowo nie wiedzieliśmy, jak żołnierz ma się zachować w kościele: zdejmować czapkę czy nie, klękać czy stać – mówi ks. Żarski, który dla żołnierzy na misjach opracował śpiewnik religijny oraz śpiewnik pieśni żołnierskich i patriotycznych.
Biskup tysiąca kazań
Następcą bp. Głódzia został w 2004 r. bp Tadeusz Płoski – znany jako „biskup tysiąca kazań”, bo tyle ich wygłosił jako biskup polowy. Kiedy zginął w katastrofie smoleńskiej, na urząd Benedykt XVI powołał bp. Józefa Guzdka. – Ważną jego inicjatywą było wystaranie się o możliwość nominacji oficerskich tych księży, którzy jako alumni pełnili obowiązkową służbę wojskową – mówi ks. Kępa. – Było to aktem sprawiedliwości i zadośćuczynieniem wobec tych, którym w ramach represji wobec Kościoła przerwano studia seminaryjne i przywdziano w wojskowy mundur.
W tej chwili etat duszpasterski zmniejszył się z 180 kapelanów zawodowych do 120, choć po utworzeniu Wojsk Obrony Terytorialnej zapotrzebowanie rośnie. Kilka kościołów zostało przekazanych odpłatnie diecezjom, kilka z nich po zdesakralizowaniu zostało wykorzystanych na cele świeckie. Kilkudziesięciu kapelanów powróciło do swoich diecezji czy zakonów, by tam włączyć się w duszpasterstwo cywilne.
Można zapytać, do czego potrzebny jest Ordynariat w czasie pokoju. Zapowiadając stulecie ustanowienia Biskupstwa Polowego w Polsce, tak mówił o tym bp Guzdek: – Tam, gdzie żołnierze narażeni są na zranienia i śmierć, potrzebny jest kapelan, który umacnia ich w wierze, wlewa w ich serca nadzieję i utwierdza w przekonaniu, że służąc sprawie pokoju i bezpieczeństwa oraz niosąc pomoc humanitarną miejscowej ludności, są współpracownikami Jezusa, Księcia Pokoju.
Co? Gdzie? Kiedy?
