Historyczna awangarda

Władze PRL postanowiły, po raz pierwszy po wojnie, w mediach publicznych demonstracyjnie uczcić ustawę zasadniczą z 1791 r., która przed wiekami była rozpaczliwą próbą uratowania Polski przed upadkiem. Okazało się, że ten niezwykły obraz dobrze wytrzymał próbę czasu.

Królikiewicz, autor kilku zrobionych wcześniej awangardowych formalnie utworów fabularnych („Na wylot”, „Wieczne pretensje”) i kilku dokumentów, podszedł do realizacji przedstawienia w sposób niebanalny. Scenariusz i przygotowania produkcyjne powstawały w trzy tygodnie, dlatego też kręcenie spektaklu przypominało wielką improwizację. Udzieliło się to licznemu zespołowi znanych i wybitnych aktorów, grających postacie historyczne uczestniczące w obradach Sejmu Wielkiego.

Presja krótkiego czasu realizacji i kontekst ówczesnego momentu historycznego w PRL, także widmo cenzury, spowodowały, że napięcie w ekipie produkcyjnej i między aktorami przeniosło się na plan zdjęciowy. W licznych scenach zbiorowych, głównie naradach i dyskusjach z udziałem króla Stanisława Augusta oraz zwolenników i przeciwników powstającej konstytucji (szykujących Targowicę), widać było napięcie, strach i niepewność z powodu podjęcia wielkiego ryzyka – uratowania Polski (zwolennicy) lub jej upadku (przeciwnicy). Autorzy przedstawienia sugestywnie oddali pewnego rodzaju rozpaczliwe działania Stronnictwa Patriotycznego, które wykorzystując sprzyjający moment historyczny, postanowiło szybko przeforsować konstytucję, reformującą ustrój Polski.

Grzegorz Królikiewicz jako reżyser spektaklu „3 maja” objawił się w 1976 r. jako reformator Teatru Telewizji. Stworzył oryginalną poetykę improwizowanego widowiska telewizyjnego. Później nakręcił kolejne widowiska historyczne: „Kronikę Galla Anonima”, „Ideę i miecz” (o św. Królowej Jadwidze) i „O coś więcej niż przetrwanie” (o gen. Stefanie Roweckim, komendancie AK). Przypomniany w TVP Kultura spektakl wyróżnia się nośną do dziś ideą propagowania patriotycznych i demokratycznych reform w Polsce, biorąc oczywiście pod uwagę różnicę czasów i systemów politycznych. Awangardowa forma posłużyła więc twórcy do wyrażenia treści edukacyjnych.

Przed emisją przedstawienia w TVP Kultura mogliśmy obejrzeć dokumentalny film „Precedens” w realizacji Jacka Raginisa-Królikiewicza, syna Grzegorza. Wypowiadały się w nim osoby, które współtworzyły ów niezwykły spektakl z 1976 r.

Spektakl Teatru Telewizji. „Konstytucja 3 maja” (tytuł z 1976 r. – „3 maja”); Polska 1976; reżyseria: Grzegorz Królikiewicz; aktorzy: Wieńczysław Gliński, Józef Duriasz, Józef Fryźlewicz, Wacław Ulewicz, Władysław Hańcza, Ignacy Gogolewski i inni; emisja: TVP Kultura, 3 maja, godz. 20.00