Krzycząc: Polska!

Nowa Polska

Wybuch wolnej Polski oznacza też eksplozję nowej sztuki. – Duża część języka, który został wypracowany w drugiej połowie XIX w. w takiej romantycznej figurze: Polska jako naga kobieta, w kajdanach, która się wyzwala, zanosi modły, wstaje z grobu... – nagle staje się zbyteczna i nieaktualna. Bo po prostu Polska już jest – mówi Piotr Rypson. – Pojawiają się wówczas różne nowoczesne estetyki, którym artyści starają się nadać jakiś tożsamościowy rys.
Aż żal, że ta część wystawy nie jest większa. Ale są i portrety autorstwa Stanisława Ignacego Witkiewicza, bez których nie mogłaby się obyć żadna prezentacja sztuki polskiej dwudziestolecia międzywojennego, obrazy formistów Tytusa Czyżewskiego i Leona Chwistka. Jest góralszczyzna w grafikach Władysława Skoczylasa. Są też bardzo ciekawe wątki przypominające, że II Rzeczpospolita była państwem wielonarodowym. Mamy zatem – dość jednak skromną – prezentację dzieł awangardowej żydowskiej grupy Jung Idysz oraz artystów ukraińskich związanych z grupą tzw. Bojczukistów, czerpiących inspiracje z bizantyjskiej sztuki ikony.

Plastycznie w sali tej triumfuje jednak bajecznie kolorowy cykl „Pascha” Zofii Stryjeńskiej. Sceny związane ze zmartwychwstaniem Chrystusa stanowią symboliczną opowieść o odzyskaniu niepodległości. Chrystus przedstawiony jako jasnowłosy młodzieniec w białej tunice symbolizuje Polskę, strażnicy grobu noszą pruskie mundury z charakterystycznymi pikielhaubami, a do grobu przychodzą trzy kobiety w strojach ludowych z terenów różnych zaborów.

Cykl „Pascha” Zofii Stryjeńskiej

Po radosnej chwili artystycznego wytchnienia wracamy znów do tematów militarnych. W części ekspozycji poświęconej wojnie polsko-bolszewickiej i walce o granice zachwyca futurystyczny obraz „Szarża” Jerzego Hulewicza. Artysta związany z ekspresjonistyczną grupą „Bunt” przedstawia ikoniczną dla malarstwa polskiego scenę konnego ataku czy potyczki, znaną z obrazów Matejki, Kossaka czy Brandta, ale opowiada tę historię zupełnie nowym językiem. Stąd niezwykła siła tego obrazu. Złowrogą sytuację najazdu bolszewików symbolicznie prezentuje ciekawa praca Tadeusza Pruszkowskiego „Guliwer i olbrzym”, ukazującego ubranego na czerwono giganta z sierpem w jednej i maleńką figurką w drugiej dłoni.

Na wystawie za sprawą autolitografii Stanisława Lentza poruszony został też wątek Pierwszego Sejmu Ustawodawczego oraz zabójstwa prezydenta Gabriela Narutowicza. W ostatniej sali – pod dyskusyjnym tytułem „Kult wodza” – zebrane zostały wizerunki malarskie i rzeźbiarskie marszałka Józefa Piłsudskiego, wśród nich te, które wyszły spod ręki takich sław jak Józef Mehoffer czy Xawery Dunikowski.

To jednak nie koniec ekspozycji. Z dziełami sprzed stu lat zestawione zostały prace dwóch współczesnych artystów. Żegnają nas apokaliptyczne ilustracje Przemysława Trusta Truścińskiego do trylogii „Ostatnia Rzeczpospolita” Tomasza Kołodziejczaka oraz ogromna instalacja Piotra Uklańskiego prezentująca kibiców z racami, zapewne uczestników Marszu Niepodległości, pod pomnikiem Romana Dmowskiego. Czy to komentarz do odcieni współczesnego patriotyzmu? A może bolesna praca o polskich podziałach?

– Proszę nie podchodzić do tej wystawy tylko z perspektywy historycznej. Nie chodzi tylko o naszych przodków, którzy zszywali Polskę sto lat temu. To jest strasznie ważna artystycznie i emocjonalnie ekspozycja dla nas współczesnych – mówi Przemysław Trust Truściński. – Jestem dumny z polskich artystów. Ile oni wzięli na swoje barki! Jak ważne były te prace, jak spajały ludzi! Nie zapominajmy o tej pracy również teraz.

***

Muzeum Narodowe zaplanowało jak zawsze szereg imprez towarzyszących wystawie. „Paw i papuga narodów. Odrodzone państwo polskie we wczesnej twórczości Zofii Stryjeńskiej”, „Żeromski i Piłsudski, czyli dylematy niepodległości”, „Co to za Hałastra? Niedopatrzona historia awangardy żydowskiej w Polsce” – to tytuły Wykładów Czwartkowych. Spotkanie dla osób zainteresowanych ilustracją i komiksem poprowadzi Przemysław Trust Truściński. Dla uczniów są lekcje muzealne: „Polak mały”, „Artystyczna droga do wolności” oraz „Niech się Polska przyśni Tobie…”. Nowością jest cykl debat: „Józef Piłsudski i kształt ustroju państwa”, „Pamięć zbiorowa: 1905, Wielka Wojna, zabójstwo Narutowicza”, „Kształtowanie tożsamości narodowej: 1918-2018” oraz „Czy jest potrzebna sztuka narodowa, a jeśli tak – to jaka miałaby być?”. Szczegółowy program na www.mnw.art.pl.

Szli krzycząc: „Polska! Polska!” – wtem jednego razu
Chcąc krzyczeć zapomnieli na ustach wyrazu;
Pewni jednak, że Pan Bóg do synów się przyzna,
Szli dalej krzycząc: „Boże! Ojczyzna! Ojczyzna!”.
Wtem Bóg z Mojżeszowego pokazał się krzaka,
Spojrzał na te krzyczące i zapytał: „Jaka?” (…)