Kulturalne sankcje

Na festiwal „Złota Maska” w Moskwie i na Międzynarodowy Festiwal Sztuk im. Andrieja Płatonowa w Woroneżu nie pojadą spektakle polskich teatrów. To zrozumiałe. Tymczasem Teatr Wielki Opera Narodowa w Warszawie idzie o krok dalej i odwołuje operę Modesta Musorgskiego według dzieła Puszkina.

– Nasza siedziba mieści się w Warszawie, mieście, w którym wciąż żywa jest pamięć historyczna pierwszych bomb spadających podczas II wojny światowej. Przeżywamy wojnę na Ukrainie, a także cierpienia ukraińskiej ludności. Wyrażamy podziw dla heroizmu Ukraińców walczących w obronie swojej Ojczyzny – tak tłumaczy tę decyzję Waldemar Dąbrowski, dyrektor Teatru Wielkiego.

Mariusz Treliński, dyrektor artystyczny i reżyser, dodaje: – Opera milknie w takich momentach. Wspólnie z zespołem i dyrekcją postanowiliśmy odwołać nadchodzącą premierę „Borysa Godunowa”. Niech to milczenie będzie głosem solidarności z narodem Ukrainy.

Filharmonia w Bydgoszczy także rezygnuje z wykonywania utworów rosyjskich kompozytorów oraz zapraszania artystów z Federacji Rosyjskiej, a także wykonawców współpracujących z Rosją. Filharmonia Szczecińska zamiast utworów Piotra Czajkowskiego wykonywać będzie kompozycje Antonína Dvořáka i Johannesa Brahmsa.

Przykładów jest o wiele więcej. Można zapytać, czym zawiniła rosyjska literatura czy muzyka, której autorzy nie mają nic wspólnego z reżimem Putina? Z własnej woli oczywiście niczym. Ale trzeba pamiętać, że na arenie międzynarodowej już ZSRR i obecna Rosja bardzo często zaprzęgały rosyjską literaturę i sztukę w służbę swojej ideologii. Komunistyczna propaganda stworzyła kult państwa silnego, oświeconego i dumnego, powołując się także na wkład twórców swojej klasyki – pisarzy i kompozytorów – w rozwój kultury w Europie. Wydaje się bezdyskusyjne, że właśnie w obliczu kolejnego przejawu rosyjskiego barbarzyństwa i agresji, jakim jest zaatakowanie niepodległej Ukrainy przez Putina i mordowanie ludności cywilnej, sankcje – aby zabolały – muszą dotykać wielu aspektów życia. Cytując wicepremiera Glińskiego, „ze względu na to, że Federacja Rosyjska łamie umowy międzynarodowe i normy społeczne, wymagamy, żeby w następstwie sankcji politycznych, gospodarczych, sportowych i innych zostały nałożone na nią również sankcje w dziedzinie kultury, a tym samym ograniczona została jej kulturowa obecność na arenie międzynarodowej”.

Można jedynie polemizować z sensem zdejmowania rosyjskich spektakli przygotowanych przez polskich artystów w polskich teatrach. Pozostaje nam uszanować decyzje dyrekcji instytucji kultury, które odwołują spektakle twórców rosyjskiej klasyki w geście solidarności z Ukrainą. Nie kwestionują oni dorobku rosyjskiej kultury, ale nie chcą propagować kultury kraju, którego kolejny przywódca zakłamał i podeptał wielkie dziedzictwo, szerząc kult swojej władzy, podbojów i w końcu otwartej wojny…

Ja jednak mam nadzieję, że znajdzie się teatr, który właśnie w geście protestu sięgnie choćby po „Zbrodnię i karę” Dostojewskiego i odczyta na nowo jej przesłanie. Jak pamiętamy, Raskolnikow po dokonanych morderstwach doznał psychicznej udręki. Nie był to jednak głos sumienia, ale strach przed nieuchronną karą. Sumienie Raskolnikowa zostało tak głęboko spętane kłamstwem, że przestępca nadal wierzył w swoją ideologię i nie dopuszczał do siebie prawdy o swoich zbrodniach. Jego przemiana nie może się dokonać, póki jego czyn nie zostanie zdemaskowany, a on sam nie przyzna się do winy i nie zostanie skazany. To przesłanie wydaje się aktualne bardziej niż kiedykolwiek.