Męczeństwo św. Szymona

Obraz, pozbawiony oryginalnych ram, ukazuje scenę męczeńskiej śmierci św. Szymona przez ukrzyżowanie i rozcięcie piłą na dwoje. Naga postać świętego, rozpięta na prostokątnej drewnianej ramie, powieszona głową w dół, stanowi centrum przedstawienia. Stopy przymocowane są do belki za pomocą grubego sznura, a ręce z naprężonymi mięśniami – rozpostarte na boki. Twarz św. Szymona, okolona krótkim zarostem i czarnymi włosami, ma spokojny wyraz. Z prawej strony kompozycji stoi półnagi muskularny, krępy oprawca z białą tuniką przerzuconą przez ramię, od dołu zachlapaną krwią męczennika. Kat ukazany jest tyłem, z lekko uniesioną lewą nogą. Skierowany jest w stronę Szymona, którego ciało rozdziera wspólnie z drugim oprawcą trzymaną w rękach piłą o grubych zębach. Spod narzędzia męki obficie spływa po ciele świętego krew i pada na ziemię.

U stóp oprawcy dostrzec można czarno-białego psa przyglądającego się męczennikowi. Za nim znajduje się częściowo widoczna postać, która trzyma drugi koniec piły. Ma na sobie niebieską tunikę, mocno zakrywającą ciało, tak że widać jedynie fragment ręki, twarzy i lewej nogi powyżej kolana. Jest przesłonięta znajdującym się na pierwszym planie siedzącym na siwym koniu żołnierzem, ukazanym z profilu, pochylonym w siodle i przyglądającym się wydarzeniu. Na głowie ma hełm z pióropuszem w kolorze biało-purpurowym.

Za postacią na koniu, po lewej stronie obrazu, namalowane zostały trzy postacie męskie na koniach, przyglądające się wydarzeniu. Jedna jest przedstawiona w hełmie, środkowa – w przepasce na głowie, a trzecia – w turbanie. Nad nimi góruje korona liściastego drzewa, stanowiąca tło dla lewej części obrazu. Tło prawej wypełnione jest przez brązowo-czerwone niebo, które rozświetla postacie męczennika i oprawcy, a wraz z kontrastami światłocieniowymi wzmacnia dramatyzm kompozycji. Zamyka ją po prawej stronie pień pochylonego drzewa i fragmenty kamiennej budowli, nieczytelnej w formie. W lewym dolnym rogu widnieje herb opactwa lubiąskiego, a nad nim monogram A.A.L. i data 1662.

Obraz „Męczeństwo św. Szymona” powstał w 1662 r. z fundacji opata Arnolda Freibergera. Pierwotnie wisiał w ołtarzu bocznym jednej z naw kościoła klasztornego w Lubiążu. W 1943 r., w wyniku wojennych zamieszek, został przewieziony do Lubomierza, następnie do Szklarskiej Poręby Średniej na przełomie 1944 i 1945 r., w 1945 r. do pałacu Paulinum w Jeleniej Górze, a w 1952 r., wraz z wieloma innymi dziełami, został przetransportowany do Warszawy i przekazany przez kurię warszawską do kościoła Wszystkich Świętych, gdzie nie został umieszczony w żadnym ołtarzu. Znajdował się w dolnej kondygnacji chóru kościelnego w pozycji stojącej, oparty o ścianę wewnętrzną. W 1982 r. został odnaleziony na chórze kościoła i oddany do konserwacji, po której w 1983 r. umieszczono go na ścianie kaplicy prawego transeptu kościoła.

Święty Szymon, zwany Kananejczykiem (Mt 10, 4; Mk 3, 18) lub Gorliwym (por. Łk 6, 15), urodził się na początku I w. w Kanie Galilejskiej. Został wybrany przez Jezusa do grona dwunastu apostołów (por. Łk 6, 15), a otrzymany przydomek świadczy o jego prawym usposobieniu i służbie Bogu. We wszystkich czterech katalogach apostołów jest wymieniany zawsze obok św. Jakuba i św. Judy Tadeusza (Mt 10, 4; Mk 3, 18; Łk 6, 15; Dz 1, 13), jako jeden z braci Pańskich, czyli kuzynów Jezusa.

Przyjmuje się, że apostoł zmarł ok. 107 r. w Suanirze w Persji lub w Pelli. Jego relikwie znajdują się w kaplicy św. Szymona i św. Judy w bazylice św. Piotra oraz w katedrze w Tuluzie. W Kościele katolickim jego liturgiczne święto obchodzone jest 28 października, wspólnie ze św. Judą Tadeuszem.

Ze średniowiecznych żywotów świętych pochodzą informacje o śmierci Szymona i Judy w Persji przez ukrzyżowanie lub rozcięcie piłą na dwoje. Jakub de Voragine nie podaje, w jaki sposób zginęli, ale opisuje, że bezpośrednią przyczyną śmierci był zatarg Szymona i Judy z pogańskimi kapłanami, którzy zamordowali apostołów po tym, jak ci zniszczyli posągi bożków, wyrzucając z nich demony. Śmierć z rąk pogan może dodatkowo podkreślać obecność psa, który symbolizuje niewiernych.

Pseudo-Abdiasz w „Historii zmagań apostolskich” relacjonuje męczeństwo Szymona wraz z Judą Tadeuszem i podaje, że ich śmierć dokonała się w Persji, ale nie podaje, w jaki sposób zginęli. Pisze, że apostołowie przyszli do miasta Suanir, gdzie zatrzymali się u swojego ucznia o imieniu Sennes. W mieście zostali schwyceni i zmuszeni przez lud i kapłanów do złożenia ofiary bożkom Słońca i Księżyca, czego nie uczynili, a nadto wypędzili z ich posągów demony. Gdy to się stało, kapłani z ludem zabili apostołów, którzy z radością dziękowali Chrystusowi, że stali się godni cierpieć dla Jego imienia.