Niepełne pojednanie

„Jakież uczucie wzajemnej miłości ogarnęło wszystkich serca. (…) Byli i tacy, co dostali ataku nerwowego i konwulsyjnego uderzenia, chorzy uzdrowieni zostali, a artyści czuli w sobie nową siłę twórczą” – pisał o kolacji jej gospodarz, Eustachy Januszkiewicz, wydawca Mickiewicza i Słowackiego. „Co to było za wrażenie, co za entuzjazm, daremnie chciałbym zdać sprawę”, „wszyscy ściskali się i całowali w niepojętym uniesieniu” – wspominali inni świadkowie. „My, co byliśmy obecni, czujemy w duszach naszych, że to było coś niebiańskiego!”.

Wydarzenia bożonarodzeniowego wieczoru stały się w polskim środowisku sensacją. Spisanych relacji powstało ponad trzydzieści. Uczestnicy, a było ich ponad czterdziestu, po wielekroć i z wielką ekscytacją opowiadali je znajomym. Huczał o tym cały emigracyjny Paryż. A Słowacki pisał w liście do matki: „tego wieczora byliśmy z nim [Mickiewiczem] jak dwaj bracia: ściskaliśmy się, chodziliśmy, opowiadając sobie nasze przeszłe zatargi”.

PRZESZŁE SKARGI

Słowacki z Mickiewiczem znali się od dawna, ponieważ młody Mickiewicz bywał na spotkaniach w salonie literackim matki Słowackiego, Salomei Bécu, zanim w 1824 r. w procesie filaretów został skazany na wyjazd do Rosji. Ponownie spotkali się w Paryżu w 1832 r. Tam Juliusza, 23-letniego wówczas poetę, spotkały ze strony Mickiewicza przykrości, które miały zatruć ich relacje na lata. Najpierw debiut młodszego kolegi nazwał autor „Ballad i romansów” „kościołem bez Boga”, co podjęło całe emigracyjne środowisko literackie. Do twórczości Słowackiego przylgnęła opinia, że jest to pusta forma, piękna, ale bezduszna. Niedługo potem ukazała się drukiem trzecia część „Dziadów”, w której autor przedstawił ojczyma Słowackiego, Augusta Bécu, jako współpracującego z Rosjanami zdrajcę. To ostatecznie poróżniło wieszczów. Rozeszły się też ich życiowe drogi i dopiero w 1840 r. znaleźli się ponownie obaj w Paryżu.

Mickiewicz rozpoczął wtedy wykłady z literatur słowiańskich w Collège de France. Pierwsze wystąpienie, 22 grudnia 1840 r., uznano za wielki sukces. Na cześć Mickiewicza Januszkiewicz przygotował kolację, zapraszając przedstawicieli emigracyjnej inteligencji. „Była na nim cała poezja, muzyka i wszystko, co pióro źle czy dobrze trzyma”. Od szóstej wieczór do północy goście spędzali czas na rozmowach, grano mazurki, śpiewano wileńskie pieśni. Mickiewicz odbierał hołdy, Słowacki siedział przy drugim krańcu stołu, zupełnie milczący. Dopiero gitarowa improwizacja jednego z gości na motywach „Mazurka Dąbrowskiego” pobudziła go do zabrania głosu.

WIELKIE IMPROWIZACJE

Słów, które potem padły, nikt nie zapisał. Słowacki powstał i zaczął improwizować wyrazy czci dla Mickiewicza. Postanowił jednocześnie wyjaśnić dawne niesnaski i domagać się uznania dla własnego geniuszu. Obecni wspominali później: „sypnął kilka pochwał, ale obok tego nie szczędził gorzkich przymówek”, „dopiero zakreśliwszy (…) własną wartość, Adama za największego wieszcza słowiańskiego uznał”, „mówił bardzo ładnie, wzniósł piramidę z urażonej miłości własnej”. Dopiero gdy zobaczył, jak smutne zrobił wrażenie, po chwili milczenia już w czystszym, pokorniejszym tonie zakończył improwizację słowami szczerego uznania dla Mickiewicza.