Penderecki: człowiek przeżywa kryzys sensu

– Znam wybitnych kolegów artystów, którzy mają bardzo mało książek a z czytaniem jest jeszcze gorzej – mówi KAI wybitny kompozytor. Przyznaje też, że gdyby nie domowa biblioteka i klimat rodzinnego domu nie napisałby tylu dzieł o charakterze sakralnym.

Tomasz Królak (KAI): Współczesny człowiek przeżywa kryzys sensu, który dotyka go za sprawą nadmiernej technicyzacji, komputeryzacji i materializacji ludzkiego życia – mówił Pan odbierając niedawni doktorat honoris causa KUL. Czeka nas dalszy kulturowy regres?

Krzysztof Penderecki: Cóż, nie jestem profetą. Na takie pytanie chyba nikt nie jest w stanie odpowiedzieć. Nie wiemy co będzie za 50 lat, co będzie się działo tutaj, w Europie i jak to się rozwinie.

Humanistyka jest w regresie, bo otacza nas technika, powstaje coraz więcej nowych wynalazków, ludzie są coraz bardziej zaangażowani w technikę i technologię, mniej się czyta książek. Tak, największym mankamentem jest to, że ludzie nie czytają książek. Znam takich moich wybitnych kolegów artystów, którzy mają bardzo mało książek, a z czytaniem jest jeszcze gorzej.

Mój dziadek był humanistą, mój ojciec też. Wychowywałem się w bibliotece, wielkiej bibliotece. Teraz mam 35 tysięcy tomów, kocham książki. Bez nich nie mógłbym napisać tylu i tak różnorodnych utworów. Patrząc po moich znajomych dochodzę do przekonania, że jestem właściwie jedynym, który poza swoim zawodem jeszcze czymś się interesuje.
 

Myśli Pan, że nadchodzi kres tradycyjnej, papierowej książki?

Już teraz dzięki elektronice można mieć całą bibliotekę w kieszeni.
 

Przeraża Pana kryzys czytelnictwa?

Tak, bo jak człowiek, który nie zna historii, filozofii i nie przeczytał chociaż kilku tysięcy książek, może w ogóle stworzyć coś nowego? Chyba nie potrafi.
 

Wobec tego trudno wyobrazić sobie, że za 20 lat objawi się jakiś nowy Penderecki?

Tego nie wykluczam, bo zawsze są gdzieś tam jakieś indywidualności, którzy będą "pchać" to w dobrym kierunku. Nie sądzę jednak, że za kilkadziesiąt lat ludzie będą czytać normalne książki. Jeżeli, to wszystko będzie w wersji elektronicznej.
 

W przemówieniu na KUL, wspominając o artystach w krępowanych niegdyś przez "odgórnie narzuconą doktryną socrealizmu" wtrącił Pan słowa: "nawiasem mówiąc: to troszeczkę wraca teraz". Jak to należy rozumieć?

Tego nie było w tekście. Ale w tej chwili są przecież próby zawłaszczenia sztuki.
 

Tu i teraz?

Tak.
 

A co najbardziej Pana niepokoi?

To są zakusy, żeby po prostu było tak, jak oni sobie wyobrażają. Ale przecież ważniejsze jest to, co ja sobie wyobrażam. Dla mnie, w każdym razie. I tak powinno być. A oni, to są oni.
 

Oni przeminą a sztuka zostanie, i wolność twórcza, która jest najważniejsza?

Oczywiście. Mam tylko nadzieję, że rychło...
 

Powiedział Pan niedawno, że z wiekiem czuje się coraz bardziej katolikiem. Brzmi to dziwnie, z uwagi na religijne zakorzenienie Pańskiej muzyki...

Miałem na myśli to, że sacrum może jednak uratować jeszcze człowieka przed tą technokracją, która nas otacza. Nie widzę bowiem innej możliwości.
 

Im starszy, tym "większy" z Pana katolik?

To także sprawa sentymentu, powrotu do domu rodzicielskiego. Moja mama musiała być na dwóch mszach dziennie. Trochę przesadzała. Musieliśmy na przykład czekać na nią z obiadem, czekając aż wróci z kościoła. Jako dorastający chłopak śmiałem się z tego, ale teraz to wraca. Sam teraz lubię częściej zaglądać do kościoła. Nie tylko jak jest Msza, tylko żeby posiedzieć sobie samemu...