29 marca
piątek
Wiktoryna, Helmuta, Eustachego
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

Polskie Piety

Ocena: 5
1326

W sztukach plastycznych Pieta to przedstawienie Maryi w pozycji siedzącej, trzymającej na swych kolanach martwe ciało Jezusa, dopiero co zdjęte z krzyża.

fot. Jan Gać

Temat ten po raz pierwszy pojawił się w Niemczech w połowie XIV w., inspirowany szeroko kolportowaną wówczas lekturą kontemplującą Mękę Jezusa, która przyczyniła się do ożywienia u wiernych pobożności pasyjnej. W ślad za tym zjawiskiem poszła sztuka, próbując w sposób wizualny, czytelny i emocjonalny przybliżyć kolejne etapy Męki Chrystusa. Rzeźba Piety miała z jednej strony ukazywać dramat Jego cierpienia, w tym wypadku niejako utrwalony w pośmiertnych spazmach, z drugiej strony próbowała oddać ból Matki Jezusa, podkreślając Jej udział w odkupieńczym dziele Zbawiciela.

W rzeźbie Piety pewne cechy są wspólne dla wszystkich przedstawień. Ciało Jezusa w ramionach Matki zawsze spoczywa w prawą stronę, nigdy w lewą. Odzienie Maryi, którym jest obfita szata typu greckiego maforionu, okrywa całą Jej postać od głowy do stóp, a głowę wieńczy welon. Wierzchnią szatę, jeśli nie jest wyzłocona, malowano w barwach błękitnych, spodnią suknię zaś – w kolorach czerwieni. Z pełnym odzieniem Matki kontrastuje nagość Jej Syna, dla przyzwoitości okryta opaską na biodrach (perizonium).

Setki snycerzy, rzeźbiarzy i malarzy mierzyło się z tym tematem we wszystkich krajach katolickiej Europy, sięgając po najrozmaitsze tworzywa, najczęściej drewno lipowe, ale też kamień, najchętniej piaskowiec i wapień, łatwiejsze w obróbce aniżeli niewdzięczny w odkuwaniu figur granit. Najszlachetniejszy był marmur, z którego struktury młodziutki Michał Anioł zdołał wydobyć własną wersję Piety – dzieło doskonałe, przez nikogo na podobnym poziomie już nie powtórzone. Rzeźbione Piety, po uprzednim zagruntowaniu, poddawane były obróbce malarskiej. Temat znalazł też poczesne miejsce w malarstwie sztalugowym, sporadycznie na ścianach kościołów w postaci fresków, a jeśli już, to w scenach przedstawiających zdjęcie z krzyża. Snycerze i rzeźbiarze prawie nigdy nie sygnowali swych dzieł.

W zależności od epoki podchodzono do tematu z różną ekspresją: inaczej w gotyku, nieco inaczej w renesansie, a jeszcze inaczej w okresie baroku, co wypływało ze zmian zachodzących w mentalności ludzi, także w sferze religii i praktykowanej pobożności. Na ziemie polskie Piety dotarły z krajów niemieckich już w XIV w., najpierw na Śląsk i do Małopolski, by w krótkim czasie objąć całe terytorium kraju.

*****

W paulińskim kościele św. Stanisława Biskupa w Wielgomłynach koło Radomska, w XVIII-wiecznej kaplicy Matki Bożej Bolesnej, widnieje wzruszająca ekspresją polichromowana figura Piety, wykonana w XV w. w drewnie lipowym przez nieznanego mistrza. Na kolanach siedzącej Maryi spoczywa martwe ciało Jezusa, zakrwawione, umęczone, rozorane włócznią żołnierza. Piękna, delikatna twarz Matki wyraża głęboki smutek niewiasty świadomej wagi dobrowolnej ofiary Syna. Jest to smutek pogodzenia się z wolą i odwiecznym zamysłem Boga, dlatego w Jej obliczu nie widzimy dramatycznych spazmów, tak chętnie utrwalanych przez mistrzów malarstwa na twarzy Marii Magdaleny pod krzyżem na Kalwarii. Maryja trzyma w dłoni białą chusteczkę, którą właśnie otarła łzy. Prawą dłonią podtrzymuje opadającą głowę Syna.

*****

W XVI-wiecznym drewnianym kościele św. Jana Chrzciciela we wsi Łaszew koło Wielunia figurę Piety wstawiono dla odmiany w ramę głównego ołtarza. Mistrzowskie wykonanie dzieła stawia je w rzędzie najwybitniejszych tego typu przedstawień w Polsce. Na pięknej, kształtnej twarzy Maryi, owszem – łzawej, pomimo cierpienia maluje się spokój, pogodzenie się z wolą i przyzwoleniem Boga na śmierć Jezusa. Wiotkie ciało Syna spływa bezwładnie z kolan Rodzicielki. Chrystus ma otwarte oczy. Pobożny lud ozdobił wzruszającą rzeźbę złotymi różami. Oprawa gotyckiej Piety jest barokowa i pochodzi z XVII w. Pod rzeźbą na predelli widnieje malowidło przedstawiające zdjęcie z krzyża.

*****

W XIV-wiecznym kościele Wniebowzięcia NMP i św. Jakuba Apostoła w Szadku została wprawiona w barokowy ołtarz rzeźba Piety datowana na ostatnie dekady XV stulecia. Zbolała, lecz opanowana w swym bólu twarz Maryi jakby odlatywała w niewiadomą dal, w sferę wewnętrznych przeżyć. Snycerz odstąpił od zachowania proporcji, postać Maryi jest dużo większa od znacznie mniejszej, wychudzonej, zmaltretowanej postaci Jezusa. Szaty Maryi są obfite, raczej ciężkie, brak im subtelności mistrza z Łaszewa.

*****

Dramatycznym wyrazem oczu zwróconych ku niebu próbował zobrazować cierpienie Matki po stracie Syna kolejny anonimowy artysta, który w XV w. wykonał rzeźbę Piety dla kościoła św. Mikołaja Biskupa w Warcie. Dla kontrastu ciało Jezusa jest już umyte, gotowe do złożenia w grobie, bez śladu przeżytych cierpień, jedynie bok, rozorany włócznią żołnierza, nawiązuje do zadanych tortur.

*****

Nieco rzadziej aniżeli w gotyku podejmowano temat Piety w okresie baroku. Z drugiej połowy XVII w. pochodzi dużych rozmiarów rzeźba eksponowana w kaplicy św. Karola Boromeusza w dawnym gmachu seminaryjnym Księży Misjonarzy w Łowiczu. Rysy twarzy Maryi wyrażają nie tyle boleść, ile nieprzenikniony smutek z odcieniem rezygnacji, pogodzenia się z ludzką podłością zamanifestowaną przez tych, którzy przyczynili się do śmierci Syna – nie tylko ówczesnych, ale ludzi wszech czasów. Na twarzy Jezusa, okolonej spadającymi na ramiona falistymi włosami, maluje się pełnia majestatu, nie umniejszona przez śmierć.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter