SACRUM I PROFANUM
Sacrum – to hymny: Mazurek Dąbrowskiego, Boże coś Polskę, Warszawianka, Rota – i dostojna suplikacja do Boga O Panie, któryś jest na niebie…, wszędzie obecna, autorstwa kpt. Adama Kowalskiego, z października 1939, z obozu dla internowanych oficerów w Bal? (Rumunia) [pisałem o tym w „Idziemy” rok temu, w nr. 20]. Były też pieśni o wyjątkowej sile i urodzie – śpiewane chętnie – jak Pałacyk Michla pchor. Józefa Szczepańskiego ps. „Ziutek” z „Parasola” czy napisana na specjalne zamówienie Batalionu „Baszta” piosenka Hej, chłopcy, bagnet na broń Krystyny Krahelskiej ps. „Danuta”, jednej z pierwszych ofiar śmiertelnych, ranionej 1 sierpnia, zmarłej nazajutrz. To właśnie Krystyna pozowała artystce-rzeźbiarce Ludwice Nitschowej do pomnika Syreny Warszawskiej, odsłoniętego w 1939 r. nad Wisłą, który dziś jest godnym symbolem walczącej stolicy.
Michał Zieliński, autor piosenki Serce w plecaku
Profanum stanowiły piosenki uliczne tworzone spontanicznie lub nacechowane satyrycznie na tzw. czysty folklor, mające swą publiczność, krzepiące w tramwajach, pociągach, na ulicach, bazarach. Ilustruje to trafnie film „Zakazane piosenki” (1947). Na ścieżce dźwiękowej prym wiodło Serce w plecaku; trafiła tam też zręcznie spolszczona piosenka meksykańska Teraz jest wojna z przedwojennego filmu USA „Koniokrad” (1938), a także przyśpiewki o czeskim rodowodzie (!) z cyklu Siekiera – motyka – bimber – szklanka / W nocy nalot, w dzień łapanka…
NA ZNANĄ MELODIĘ
W natłoku wydarzeń nie można zapomnieć o drukach konspiracyjnych. Do prawd podstawowych należy przeświadczenie o tym, że pierwszej inspiracji należy zawsze poszukiwać wśród znanych powszechnie melodii. W ten sposób wyłoniła się w śpiewniku kategoria piosenek-parafraz, zapoczątkowana – by nie szukać zbyt głęboko w dziejach – przez… Mazurka Dąbrowskiego. Kto choć raz miał w rękach książkę Rabowicza i Swata (Józef Wybicki: Wiersze i arietki, Gdańsk 1973), ten zapamiętał obfitość zebranych tam w aneksie 60 różnych tekstów na melodię Mazurka! Oficyna Gebethner i Wolff w 1943 r. wydała anonimowo pierwszą z pięciu edycji – Serce w tornistrze – z niepełnym tekstem, pod ułomnym tytułem, ale z melodią trafnie opracowaną z nasłuchu przez muzykolog Annę Marię Klechniowską. Zapotrzebowanie było tak wielkie, że wkrótce wyszła pod inicjałami „Z. M.”, bez miejsca wydania, antydatowana (1938!) „edycja korsarska”, będąca plagiatem druku Gebethnera i Wolffa. Podkreślmy, że autor piosenki w tych inicjatywach nie uczestniczył i o nich nie wiedział.SERCE W PLECAKU
Piosenka Michała Zielińskiego (ur. 1905 r. w Jarosławiu – zm. 1972 r. tamże) czekała długo na sukces. Dopiero z okazji Dwudziestolecia Niepodległości autor został zaproszony do udziału w almanachu 45 poetów-żołnierzy (Wiersze żołnierskie, Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy, 1938; s. 79 Serce w plecaku). Odkrywamy, co jest oczywiste: najpopularniejszą piosenkę powstańczej Warszawy – Serce w plecaku, zarówno to przedwojenne, autorskie Michała Zielińskiego, zrodzone w Truskawcu-Zdroju (1933), gdzie co roku koncertowała Orkiestra Dęta Garnizonu Wojska Polskiego z Jarosławia, jak i liczne zapożyczenia melodii „tej piosenki, tej jedynej”. Utwór skromnego artysty z Jarosławia zdobywał sobie od 1940 r.stwierdzone przez pamiętnikarzy i wydawców-konspiratorów coraz większe pole śpiewania. Sławę Serca w plecaku głosiły po wojnie wspomnienia więźniów Pawiaka i Montelupich, wszystkich obozów koncentracyjnych i jenieckich, a także pacjentów i personelu szpitali (m.in. w Otwocku, Tworkach i Pszczelinie). Doświadczały takiego rozgłosu tylko utwory na swój sposób wybitne.
Sławę pomnożyły powstańcze „pożyczki”. Bez tego argumentu nie mielibyśmy podstaw do chwalby Serca w plecaku. Otóż eksploatowali tę melodię Janusz Warnecki (Kompania 1114), Kazimierz Weloński (Na wojenkę poszli chłopcy), Janusz Kozłowski (Piosenka), bezimienne słowa śpiewała Wiara z Woli. Już po klęsce uchodźcy warszawscy w Tworkach lub w Pszczelinie zaśpiewali Kolędę powstańczą (domniemana autorka słów: Hanna Kołodziejska).
Uroczystość jubileuszową pamięci Michała Zielińskiego z okazji 80-lecia Serca w plecaku przygotowuje jego miasto rodzinne; ster jest w dobrych rękach Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia. Piosence będzie poświęcona okolicznościowa edycja bibliofilska.
 | Wojciech J. Podgórski |
Co? Gdzie? Kiedy?
