Wędrówka z operatorami
– Wituś, kto ich zapamięta, jak ich nie nakręcimy? – pytał operator Karol swojego młodszego brata.Miał rację. Dzięki realizatorom Powstańczych Kronik Filmowych, wykonującym rozkazy dla Biura Informacji i Propagandy Armii Krajowej, powstały bezcenne materiały pokazujące wszystko: życie codzienne, walkę, a przede wszystkim ludzi, rozpoznanych i nierozpoznanych.
Karol (Michał Żurawski) i Witek (Maciej Nawrocki) – główni bohaterowie i narratorzy – wraz ze swoją kamerą prowadzą nas przez powstańczą Warszawę. Nie widzimy ich, bo przez cały czas są za kamerą. Ale za to słyszymy ich wypowiedzi. Komentują rzeczywistość, mówią o tęsknocie za matką, prowadzą krótkie rozmowy z walczącymi. Można powiedzieć, że stają się symbolem tych wszystkich powstańców, którzy walczyli nie z karabinem, ale w każdy inny sposób. Witek i Karol na taśmach filmowych utrwalali bohaterstwo kolegów. Nawet nie wiedzieli, że walczą o pamięć.
Witek przez cały czas podkreśla, że chciałby walczyć tak jak jego koledzy. W nagrywaniu obrazu powstańczego nie dostrzega większego sensu. Dopiero z kolejnym nowym ujęciem zaczyna rozumieć, że z bratem wypełniają bardzo ważną misję, narażając się tak samo na niebezpieczeństwo jak koledzy z barykad.
Zdjęcia nakręcone przez 12 operatorów z wydziału propagandy AK są bardzo proste, nie dają całościowego obrazu walczącej Warszawy. Część z nagrań mieli okazje zobaczyć zwiedzający w sali ekspozycyjnej Muzeum Powstania Warszawskiego.
Na pierwszym miejscu jest tutaj człowiek, pokazany przez pryzmat swoich emocji.
– Twórcy nie chcieli, by był to film jedynie o wydarzeniu historycznym, ale przede wszystkim o ludziach, którzy je tworzyli. Powstańcy pojawiają się na ekranie, ale są zbyt krótko, by opowiedzieć swoją historię. Stąd idea, by bohaterem filmu uczynić osobę, której w ujęciu nie widać, ale której obecność, emocje, działanie utrwalone są na taśmie – mówi Milenia Fiedler, pełniąca opiekę artystyczną. – Montowaliśmy materiał nie jako obiektywny zapis rzeczywistości, ale jako subiektywną prawdę o człowieku, który tej rzeczywistości
doświadczył.
– Jednym z największych problemów, przed którym stanęliśmy, było to, że kroniki były bardzo krótkie. Ujęcia mają po kilka sekund. Było widoczne, że operatorzy kamer oszczędzali taśmę, włączali ją tylko na ważne momenty. Ułożenie filmu z tych momentów było największą trudnością. Nie powtarzają się osoby, miejsca – podkreśla Jan Ołdakowski, dyrektor MPW.
W filmie zobaczymy zdobycie PAST-y, zdobycie koszar policji czy kapitulację.
– Powstańcy ze wzruszeniem odebrali wiadomość o filmie. Przyjęli go z ogromnymi emocjami i z przejęciem. Niesamowita była milcząca emocja po pokazie. Najbardziej wzruszyły mnie uwagi typu: czemu nie ma walk na Żoliborzu? A my mogliśmy pokazać tylko to, co było w kronikach – podkreśla dyrektor.
Przy okazji tworzenia filmu przeprowadzono akcję „Rozpoznaj bohaterów”. Wśród nich jest Wanda Traczyk-Stawska ps. Pączek, dziś wsławiona walką o kształt cmentarza Powstańców Warszawskich na Woli. Na filmie w czapce-pilotce strzela z pistoletu maszynowego „Błyskawica”. W innym ujęciu zobaczymy sędziwego dziś profesora Witolda Kieżuna. Operator sfilmował go po tym, jak udało mu się zdobyć cekaem.
Co? Gdzie? Kiedy?
