Skarby kościelnych muzeów

– Nie wolno jednak tworzyć wrażenia, jakby muzea kościelnie nie otrzymywały wsparcia od państwa. Instytucje kościelne, w tym muzealne, korzystają z programów grantowych ministra kultury na organizację wystaw czy konserwację zbiorów. Są także bardzo sprawnym beneficjentem środków unijnych – tłumaczy dyrektor NIMOZ. – Oczywiście pytanie jest nie tyle o pomoc doraźną, na konkretne projekty czy inwestycje, tylko na stałe utrzymanie. To jest temat do dyskusji. Pamiętajmy jednak, że bardzo wiele placówek chciałoby, aby ich mecenasem był minister kultury. Tylko że w Polsce jest już w tej chwili około tysiąca muzeów. Nie ma takiego budżetu, który mógłby to udźwignąć. Rozmawiajmy o tym, co jest realne. Taką kwestią jest sam status muzeów kościelnych, zarówno w prawie państwowym, w ustawie o muzeach, jak i w wewnętrznych uregulowaniach Kościoła katolickiego. Ważnym wydarzeniem jest powołanie nowego Stowarzyszenia Muzeów i Skarbców Kościelnych „Ars Sacra”. Bo to tworzy zespół ludzi, którzy będą troszczyli się o pozycję tych placówek w samych strukturach kościelnych – zaznacza dyrektor Maciejewski.

A muzealnikom łatwo nie jest również i tam. – W większości przypadków muzea nie mają własnej osobowości prawnej, są jednostkami podległymi zarządowi diecezji. To ekonom diecezjalny decyduje o naszych finansach. I trudno tę sytuację zmienić. Muzeum nie może być instytucją, która będzie się sama finansowała, bo wtedy pójdzie w działalność komercyjną, a to się mija z naszą misją – tłumaczy ks. Wojnarowski.

– Nie chcemy, żeby państwo nasze muzea utrzymywało. Ale przydałaby się choćby pomoc merytoryczna, np. utrzymanie etatu pracownika naukowego. W muzeach kościelnych często pracują osoby przypadkowe, luksusem jest zatrudnianie historyka sztuki, który wie, czym się zajmuje – nie ukrywa dyrektor Muzeum Archidiecezjalnego w Przemyślu. – To też oczywiście z powodu naszych ograniczonych możliwości finansowych i niskich pensji.

Podglądając sąsiadów

Jak to zmienić? Elektryzujący dla wielu osób zgromadzonych na konferencji w Mszczonowie okazał się przykład czeski. – Nasze muzeum archidiecezjalne powstało na bazie porozumienia pomiędzy archidiecezją i Państwowym Muzeum Sztuki. Formalnie jesteśmy jego częścią – mówi Štepán Sittek z Muzeum Archidiecezjalnego w Ołomuńcu. Kościół udostępnił budynki i zbiory sztuki. A państwo sfinansowało remont gmachów oraz łoży na wszystkie bieżące wydatki muzeum. Środki pochodzą częściowo z budżetu państwa, a częściowo z samorządu województwa ołomunieckiego.

– Zyskały obie strony. Po pierwsze archidiecezja, bo wcześniej był problem z prezentacją naszych zbiorów szerszej publiczności i ich fachowym opracowywaniem. Zyskało też wiele państwowe muzeum, które wcześniej było przeciętną placówką regionalną. Teraz, opiekując się zbiorami w Pałacu Arcybiskupim w Kromierzyżu, dysponuje najcenniejszą prywatną kolekcją sztuki w Republice Czeskiej – ocenia.

Podobnie funkcjonują muzea w Litomierzycach i w Pilźnie. – Tam w ramach muzeum regionalnego zorganizowana jest ekspozycja sztuki sakralnej – wyjaśnia Štepán Sittek. W Polsce z podobną sytuacją mamy do czynienia w Katowicach, gdzie część zbiorów archidiecezji znajduje się w depozycie Muzeum Śląskiego. Dzięki czemu nie tylko jest eksponowana, ale również otoczona czujną opieką konserwatorów. Poza tym w Polsce mamy, jak do tej pory, dwa przykłady podobnej jak w Ołomuńcu stałej współpracy państwo-Kościół: Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach, powstałe na mocy porozumienia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Województwa Małopolskiego, Gminy Wadowice i Archidiecezji Krakowskiej, oraz rodzące się Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego w warszawskim Wilanowie, stworzone na mocy porozumienia pomiędzy Ministrem Kultury a Archidiecezją Warszawską. – Archiwalia i artefakty należą do archidiecezji i są w depozycie muzeum, nieruchomość również jest użyczana przez Kościół, a finansowanie pochodzi z ministerstwa oraz z archidiecezji – wyjaśnia Marcin Adamczewski, dyrektor muzeum.

Może tędy powinna pójść droga innych muzeów kościelnych, które od lat chronią nasze wspólne przecież dziedzictwo?