Szlakiem Norwida

W „Białych kwiatach” Cyprian Norwid pisał: „Urodziłem się na prostej, bezpoetycznej, obwodu stanisławowskiego w Mazowszu, równej jak piaski ziemi”. Słowa te zdają się sugerować raczej negatywny stosunek autora do „małej ojczyzny”, jednak uważna lektura jego pism dowodzi, że był on do niej bardzo przywiązany. W utworach literackich i listach (a także dziełach plastycznych) niejednokrotnie wracał do miejsc dzieciństwa i młodości oraz wydarzeń z tego okresu. Czasem są one opisywane nie wprost i ich identyfikacja jest niepewna, czasem jednak czytelnik znajduje konkretne nazwy, jak Mazowsze, Warszawa czy Radzymin, ale też Łochów, Laskowo-Głuchy, Wszebory czy Niegów. A przecież miejsc związanych z poetą jest dużo więcej. Przypomnijmy je, tworząc swego rodzaju przewodnik po Norwidowskim Mazowszu.

Strachówka – tu, w dworze pradziadków Cypriana, Hilarii i Józefa Sobieskich, wychowywała się matka poety, tu mieszkali po ślubie jego rodzice, tu urodzili się jego brat Ludwik i siostra Paulina. Pamięć o Norwidzie kultywuje dziś Stowarzyszenie „Rzeczpospolita Norwidowska” oraz Zespół Szkół im. Rzeczypospolitej Norwidowskiej.

Sulejów – miejsce ślubu Ludwiki Zdzieborskiej i Jana Norwida, rodziców poety. Od kilkunastu lat to wydarzenie przypomina uroczystość „Vademecum – w korowodzie weselnym rodziców Cypriana Norwida”.

Laskowo-Głuchy (dziś: Głuchy) – tu, w modrzewiowym dworku urodził Cyprian Norwid, tu też przyszli na świat jego młodsi bracia Jan i Ksawery. Obecnie dwór znajduje się w rękach prywatnych, ale od niedawna można go zwiedzać.

Dąbrówka – miejsce chrztu Cypriana, co upamiętniają dwie tablice w miejscowym kościele, a także miejsce pochówku jego brata Jana oraz matki; na cmentarzu parafialnym znajduje się jej symboliczny grób.

Dębinki – to majątek Ksawerego Dybowskiego, drugiego męża babki poety Anny Sobieskiej. Tu mieszkała matka Cypriana, tu też przez jakiś czas przebywał sam poeta po śmierci rodziców. Dziś w pałacu mieści się dom dziecka, ale trwają starania, by powstało tam muzeum Norwida.

Kilka kolejnych miejscowości związanych jest z krótszymi lub dłuższymi pobytami poety. Wólka Kozłowska była siedzibą wuja poety, Jana Sobieskiego, który opiekował się rodzeństwem Norwidów po śmierci ich rodziców. W kościele w Niegowie odbył się ślub siostry Norwida, Pauliny, z Janem Suskim, a w Postoliskach – pogrzeb prawnego opiekuna i dziadka Norwidów, Ksawerego Dybowskiego. W obu tych wydarzeniach poeta uczestniczył.

Norwid bywał też zapewne w Łochowie, gdzie mieszkał jego wuj, Józef Hornowski, w Korytnicy – majątku Ignacego Sobieskiego, brata babki poety, w Górkach Borzych, które były posiadłością zaprzyjaźnionego z rodziną Sobieskich Ludwika Kamieńskiego oraz w Rybienku (dziś dzielnicy Wyszkowa), gdzie w gościnnym majątku rodziny Morzkowskich spotykali się warszawscy literaci.

A Chrzęsne? Jego historia sięga pierwszej połowy XVI w. W latach dwudziestych XVII w. majątek nabył Stefan Dobrogost Grzybowski, który w 1635 r. zbudował istniejący do dziś pałac. Jest to piętrowa, murowana budowla na planie prostokąta. Dekorację elewacji stanowią ciekawie opracowane narożniki pałacu, obramowania okien, pilastry i ząbkowy gzyms. Wewnątrz zachowały się oryginalne detale architektoniczne oraz rokokowe kominki. W II połowie XIX w. majątek był własnością Wincentyny Karskiej, która zapraszała do siebie warszawskich artystów z Warszawy, m.in. jednego z największych polskich impresjonistów Władysława Podkowińskiego. Autor słynnych „Dzieci w ogrodzie” i „Szału uniesień” stworzył tam wiele swoich dzieł. Wcześniej, w czasach młodości Norwida, w pałacu mieszkał Mateusz Murawski, bliski znajomy rodziny Dybowskich, bardzo prawdopodobne jest więc, że poeta tam bywał.

Obecnie pałac jest własnością Powiatu Wołomińskiego i po gruntownym remoncie staje się coraz ważniejszym punktem na kulturalnej mapie Mazowsza. O historii obiektu, Podkowińskim i Norwidzie do niedawna informowała oryginalna multimedialna prezentacja holograficzna. Od 11 czerwca goście pałacu mogą zwiedzać także wystawę „Czas na Norwida”, przygotowaną przez Fundację „Museion Norwid”. Eksponatami są prace plastyczne – rysunki, grafiki, akwarela i obraz olejny – i rzadkie pierwodruki dzieł poety, zaprojektowane przez niego medale, a także wybrane wydania jego pism. Można także obejrzeć prezentację na temat „Fortepianu Szopena” (jedna z sal w całości poświęcona jest temu utworowi) oraz przybliżający życie i twórczość artysty film z cyklu „Warszawa literacka”, stworzony przez osoby związane z portalem bookznami.pl. Zamierzeniem organizatorów jest, by wystawie towarzyszyły koncerty, spotkania literackie, konferencje naukowe, ale także warsztaty dla uczniów.

Gorąco zachęcam do tego, by korzystając z wakacji wyruszyć na mazowiecki Norwidowski szlak i odwiedzić pałac w Chrzęsnem.

Tomasz Korpysz fot. Tomasz Korpysz Idziemy nr 29 (563), 17 lipca 2016 r.