Ukrzyżowanie Chrystusa

Obraz powstał w 1656 r. dla kościoła klasztornego w Lubiążu z inicjatywy opata Arnolda Freibergera, co poświadcza widniejąca u dołu na środku obrazu inskrypcja tegoż opata A.A.L (Arnoldus Abbas Lubensis) wraz z herbem i datą 1656. W 1943 r. w wyniku wojennego zagrożenia malowidło wraz z innymi dziełami zostało ewakuowane do skrytki w Lubomierzu, rok później do Szklarskiej Poręby Średniej, a w 1945 r. do pałacu Paulinum w Jeleniej Górze. W 1952 r. obraz został przewieziony do Warszawy i umieszczony w kościele parafialnym Chrystusa Króla w Warszawie na Targówku, ul. Tykocińska 27/35, gdzie znajduje się w prawej nawie.

Obraz przedstawia ukrzyżowanie Chrystusa, Jego konanie, a dokładnie scenę testamentu z krzyża i pojenia żółcią (por. J 19, 25-30).

Pod krzyżem znajduje się grupa postaci. Wyraźnie oddzielona jest Maryja z Janem. Obie postaci patrzą na Jezusa z przejęciem, a Jan lewą ręką wskazuje na Matkę Zbawiciela. Tu dokonuje się opisywany przez Jana Ewangelistę moment, w którym Jezus ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia, którego miłował, i rzekł: „«Niewiasto, oto syn Twój». Następnie rzekł do ucznia: «Oto Matka twoja». I od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie” (J 19, 26-27). W obrazie Jan nie tylko wskazuje dłonią na Maryję, ale także jest zwrócony w Jej kierunku i znajduje się tuż przy Niej, potwierdzając moment przyjęcia Jej za Matkę. Maryja zaś w geście rozłożonych rąk zdaje się przyjmować ostatnią wolę swego Syna. Moment testamentu z krzyża oznacza, że Maryja stała się duchową Matką każdego człowieka, którego pod krzyżem reprezentuje Jan. Stała się Matką Kościoła, którego zalążek widnieje pod krzyżem i który rodzi się duchowo z tego zbawczego wydarzenia.

Maria Magdalena ukazana została w oderwaniu od grupy Maryi i Jana. Z czułością obejmuje krzyż, spod którego wszyscy inni bliscy Jezusa uciekli. W jej postawie widać oddanie i ogromną miłość wobec Zbawiciela.

Z prawej strony obrazu także widnieją trzy postaci: półnagi mężczyzna, przepasany niebieskim płótnem, podaje Chrystusowi gąbkę na włóczni. Kolejni dwaj mężczyźni siedzą na koniach. Żołnierz w zbroi i hełmie spogląda na człowieka podającego Jezusowi gąbkę, a jego lewa ręka wyciągnięta jest w geście wskazującym na Jezusa. Za nim znajduje się drugi, starszy mężczyzna na koniu, trzymający w prawej ręce duży, czerwony sztandar, na tle którego widnieje czarny orzeł, odnoszący się do Cesarstwa Rzymskiego. Wszak wyrok na Jezusa wydał Piłat, reprezentujący cesarza w swej odległej prowincji. Nieco wyżej widnieje inny rodzaj sztandaru – prostokątna chorągiew ze złotymi frędzlami zawieszona na poprzecznym drążku.

Na tle ciemnego, zachmurzonego nieba widoczna jest grupa aniołków, a wyżej zaćmienie słońca. Jest to także nawiązanie do ewangelicznych opisów momentu śmierci Jezusa. „Było już około godziny szóstej i mrok ogarnął całą ziemię aż do godziny dziewiątej. Słońce się zaćmiło i zasłona przybytku rozdarła się przez środek” (Łk 23, 44-45). Zjawisko to oraz uczestniczące ze smutkiem w wydarzeniu putta wskazują na nadprzyrodzony charakter tego wydarzenia.

W oddali z lewej strony widoczne jest miasto położone na wzgórzu, czyli Jerozolima. W dole obrazu leży kość i trupia czaszka oparta o fragment skały. Ukrzyżowanie dokonało się na Golgocie, która znaczy „czaszka”, „miejsce czaszki”. Tradycja nawiązuje w tym do praojca Adama, pierwszego człowieka, przez którego grzech i śmierć weszły na świat. Atrybut ten w obrazie wskazuje na przezwyciężenie przez Jezusa skutków grzechu pierworodnego. Mocą dokonanego na krzyżu dzieła zbawienia Jezus pokonuje grzech i śmierć. Czaszka leży przy skale, którą z drugiej strony porasta zielony bluszcz – roślina wiecznie zielona, symbolizująca życie i nieśmiertelność. To Chrystus swoją śmiercią przezwycięża śmierć człowieka i przywraca mu życie wieczne.

Kolorystyka obrazu jest ciemna i wraz z zaćmieniem słońca, gestami postaci, energicznym ruchem spłoszonego konia, rozwianymi szatami, gęsto skłębionymi chmurami wprowadza przejmujący ciężar emocjonalny. Cała scena otwarta jest frontalnie ku widzowi. Nawet Maryja z Janem, którzy patrzą w kierunku Jezusa, stoją zwróceni ku widzowi. Interpretacją tego obrazu są przytoczone wyżej słowa z Ewangelii Jana opisujące testament pod krzyżem i zachęcające odbiorcę dzieła, by ten testament przyjął. Taką postawę reprezentują postaci z lewej strony: Maryja, Jan, Maria Magdalena, czyli zalążek Kościoła. Po przeciwnej stronie znajduje się grupa wykonujących wyrok żołnierzy. Ich odmienną reakcję na ukrzyżowanie Jezusa opisał Ewangelista Łukasz: „Szydzili z Niego i żołnierze; podchodzili do Niego i podawali Mu ocet, mówiąc «Jeśli ty jesteś Królem żydowskim, wybaw sam siebie»” (Łk 23, 36-37).