Amerykańskie prawybory

Donald Trump w Partii Republikańskiej i Bernie Sanders w Partii Demokratycznej to odpowiednicy Nigela Farage’a, Marine Le Pen, Aleksisa Ciprasa czy Pabla Iglesiasa – by wymienić tylko kilka najważniejszych figur z europejskiej sceny politycznej. To one wdarły się przebojem nie tylko na pierwsze strony gazet, ale i na najważniejsze stanowiska w swych państwach.

Od ponad ćwierćwiecza obserwujemy gwałtowny upadek klasy średniej, która jest ostoją demokracji. W USA miliony osób wykonujących zawody, które jeszcze w latach 80. gwarantowały dobre dochody i dostatnie życie, dziś z trudem wiążą koniec z końcem. Tymczasem zarobki i majątki osób spośród najbogatszego jednego procenta poszybowały w górę. Wobec tak gwałtownie rosnącej polaryzacji trudno było spodziewać się, że scena polityczna pozostanie bez zmian, że elity odpowiedzialne za taki rozwój sytuacji będą w nieskończoność sprawować rządy.

Już osiem lat temu było oczywiste, że wyborcy pragną „nowego”. Prezydentem został wybrany mało doświadczony polityk, który uzyskał nominację wbrew woli establishmentu Partii Demokratycznej. Jednak prezydentura Baracka Obamy, który zwyciężył pod hasłem wprowadzenia głębokich zmian, okazała się kontynuacją „starego”. Żadna z osób odpowiedzialnych za spowodowanie krachu w roku 2008, który pognębił miliony przedstawicieli klasy średniej, nie została wszak pociągnięta do odpowiedzialności. Tę próżnię polityczną wypełniły, odpowiednio, na prawicy ruch o nazwie Tea Party, a na lewicy Occupy Wall Street. Dziś ci pierwsi masowo głosują na Donalda Trumpa, ci drudzy – na Bernie’ego Sandersa.

Przypadek Trumpa

Donald Trump ma już nominację w kieszeni, zapewne dlatego, że przez długi czas wśród Republikanów mało kto traktował go poważnie. Jego poglądy, począwszy od sprawy imigrantów, a na polityce międzynarodowej skończywszy, były tak odległe od mainstreamu, że wydawało się, iż kandydat ten nie ma żadnych szans na zwycięstwo. Tymczasem jego retoryka – niepochlebne wypowiedzi pod adresem kobiet, zapewnienia dogadania się z Władimirem Putinem albo propozycja zbudowania muru na granicy z Meksykiem na koszt tego kraju – nie tylko nie odstraszyła wyborców, ale wręcz zwiększyła mu popularność. Jego bulwersujące wypowiedzi stały się przedmiotem niekończących się dywagacji w mediach, co dało mu niesłychany rozgłos. Im bardziej elity go krytykowały, tym bardziej rosła jego popularność.

Donald Trump to zaiste zręczny biznesman i człowiek o ogromnym obyciu z mediami – przez długie lata prowadził przecież na żywo program The Apprentice („Praktykant”). Aby zrobić fortunę na rynku nieruchomości na Manhattanie, potrzebna jest nie tylko wiedza, ale też kontakty wśród polityków i urzędników oraz umiejętności w prowadzeniu negocjacji. Równie niezbędna jest zdolność do budowania wizerunku – olśniewanie bogactwem i pewnością siebie. Wszystkie te umiejętności znakomicie przydały się Trumpowi podczas obecnej kampanii wyborczej. Wykazał się on niezwykłą zdolnością do zmiany poglądów w zależności od tego, do kogo przemawia i z kim się spotyka, połączoną z niebywałym tupetem i niezmąconym spokojem. Zawsze jest w stanie wybrnąć z niewygodnych sytuacji i wytłumaczyć nieustanne zmiany poglądów.

Pomimo niedowierzania i niemal pogardy, z jaką się spotyka ze strony wielu filarów Partii Republikańskiej, jest wielce prawdopodobne, że niebawem Trump zdoła pozyskać poparcie zdecydowanej większości elity partyjnej i w listopadzie będzie przeciwnikiem trudnym do pokonania.

Przypadek Sandersa

Podobnie mało kto traktował poważnie Bernie’ego Sandersa, który nie tylko, że nie był członkiem Partii Demokratycznej, ale sam określał się mianem socjalisty, który to termin w USA do tej pory gwarantował klapę polityczną. Zdumiewające, że ten 74-letni syn imigranta z polskich Słopnic (woj. małopolskie), mówiący z ciężkim akcentem, typowym dla niekoniecznie elitarnego nowojorskiego Brooklynu, cieszy się zdecydowanie największą popularnością wśród ludzi młodych. Ale to właśnie oni czują się najbardziej zagrożeni, ponieważ ciążą na nich długi zaciągnięte na finansowanie nauki, i to im grożą wysokie podatki, ponieważ tutejszy system emerytalny trzeszczy w szwach. Mówiąc wprost, perspektywy klasy średniej rysują się mniej optymistycznie niż i tak nie najlepszy stan obecny.

Machina partyjna Demokratów dostrzegła zagrożenie ze strony Sandersa wcześniej, niż republikańska ze strony Trumpa, i podjęła „kroki zaradcze”. Na przykład w dniu prawyborów w stanie Nowy Jork okazało się, że na listach osób uprawnionych do głosowania brakuje, drobiazg, 125 tys. nazwisk. Te prawybory miały kluczowe znacznie, ponieważ wygrana Hillary Clinton nie tylko przysporzyła jej wielu elektorów, ale także przerwała znakomitą passę Sandersa. W polityce amerykańskiej wielką wagę przywiązuje się do momentum (siły rozpędu) – wyborcy często wykazują cechy stadne, głosują na tych, którzy są na fali. Zahamowanie impetu na ogół powoduje, że kandydaci popierani przez establishment, i tym samym mający większe zasoby finansowe, biorą górę.

Owe nowojorskie doświadczenia, jak i inne mniej spektakularne, a dziwne wydarzenia, powodują, że Sanders nie kapituluje, pomimo że ma tylko teoretyczne szanse wygrania prawyborów. Obiecuje walkę do końca, co powoduje, że Hillary Clinton nie może skupić całej uwagi na atakowaniu Trumpa. Dla Demokratów podstawową sprawą będzie zwarcie szyków, pełna konsolidacja przed listopadowymi wyborami, a do tego im daleko.