Fundamenty Europy

Zasada pomocniczości jest przeciwna wszelkim formom kolektywizmu. Wyznacza ona granice interwencji państwa. Zmierza do zharmonizowania relacji między jednostkami i społecznościami. Dąży do ustanowienia prawdziwego porządku międzynarodowego.

Tyle mówi Katechizm Kościoła katolickiego (paragraf 1885), który od dawna promuje zasady pomocniczości i solidarności. Jan Paweł II w encyklice Sollicitudo rei socialis odwołuje się do licznych uprzednich dokumentów Kościoła i podkreśla, że solidarność nie jest „nieokreślonym współczuciem czy powierzchownym rozrzewnieniem wobec zła dotykającego wiele osób, bliskich czy dalekich”, ale jest „mocną i trwałą wolą angażowania się na rzecz dobra wspólnego, czyli dobra wszystkich i każdego, wszyscy bowiem jesteśmy naprawdę odpowiedzialni za wszystkich” (38).

Papież Polak był wielkim orędownikiem tej zasady, propagował ją przy wielu okazjach. Należał do gorących zwolenników podjętej z okazji 2000 roku inicjatywy umorzenia części długów zaciągniętych przez państwa słabiej rozwinięte. Inicjatywa ta nabrała realnych kształtów.

UNIJNE ZASADY

Także Traktat z Maastricht i Traktat Lizboński w wielu miejscach wymieniają solidarność jako jeden z fundamentów, na których opiera się proces europejskiej integracji. Zacytujmy tylko dwa fragmenty, w których słowo to jest użyte: „Pragnąc pogłębić solidarność między swymi narodami w poszanowaniu ich historii, kultury i tradycji” (Preambuła) i – dalej – „[Unia] wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między Państwami Członkowskimi (art. 3)”. Niestety, w żadnym dokumencie zasada ta nie jest zdefiniowana, w związku z tym nie sposób jej rozmieć inaczej jak tylko pobożne życzenie.

Solidarność w katolickim rozumieniu wywodzi się z biblijnego nakazu miłości bliźniego (Mk 12,31) – każdego bliźniego, nawet nieprzyjaciela (Mt 5,44-45). To ostatnie przykazanie nie jest jakimś czczym frazesem. Ewangelia św. Mateusza (25,31-46) zawiera zdumiewający opis Sądu Ostatecznego, w którym Jezus na pytanie zbawionych: „Kiedy widzieliśmy Cię chorym lub w więzieniu i przyszliśmy do Ciebie?”, odpowiada: „Zaprawdę, powiadam wam: wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili”. Zatem mamy okazywać solidarność nawet osobom wykluczonym ze społeczności – więźniom – ponieważ także i o ich zbawienie mamy się starać; to jednak nie znaczy, że mają oni uniknąć kary. Nie bez powodu papież Franciszek odbył ceremonię mycia nóg w Wielki Czwartek w rzymskim domu poprawczym.

Bez ducha Ewangelii zasada solidarności łatwo może stać się pustym frazesem, o czym świadczy przebieg obecnego kryzysu. Z czysto praktycznego punktu widzenia można było powiedzieć, że Grecja prowadziła nieodpowiedzialną politykę gospodarczą (nadmierne deficyty budżetowe i ogromny poziom zadłużenia państwa) i dlatego powinna ponieść słuszną karę. Niemniej jednak podobnego zarzutu nie sposób wysunąć już pod adresem Irlandii lub Hiszpanii. Do chwili wybuchu kryzysu oba te państwa cieszyły się nadwyżkami budżetowymi i szybko zmniejszały zadłużenie sektora publicznego. Zatem gdyby Unia kierowała się zasadą solidarności, to w przypadku tych krajów nadarzyła się wspaniała okazja do jej zastosowania. Lecz to właśnie Irlandii nakazano płacić odsetki wyższe od tych, jakimi obciążono Grecję za pożyczki udzielone w ramach pakietu pomocowego.

Potentaci unijni chcieli wykorzystać kłopoty Irlandii do wymuszenia na tym państwie poważnej podwyżki podatków od dochodu przedsiębiorstw (CIT). Niskie podatki powodują, że wiele zagranicznych przedsiębiorstw, szczególnie amerykańskich, lokuje swe inwestycje właśnie w Irlandii, co jest solą w oku innych członków strefy euro. Irlandia to nieduży kraj, w jej przypadku taka polityka ma sens. Inwestycje, które ona „kradnie”, nie odegrałyby wielkiej roli w dużych krajach. Zatem fakt ten dobitnie wskazuje na to, że Unią rządzi nie zasada solidarności, ale bezwzględna walka o każdy cent.

Co więcej, przypadek Irlandii ukazuje, że inna naczelna zasada, którą rzekomo kieruje się Unia – zasada pomocniczości – nie cieszy się w niej nadmiernym szacunkiem. Sprawy polityki fiskalnej, w szczególności wysokość i struktura podatków, winny pozostać tylko i wyłącznie w gestii poszczególnych państw członkowskich. Tak na przykład mają się sprawy w USA.

JAK TO ROBIĄ W AMERYCE

Mimo że kraj ten, w przeciwieństwie do Unii, posiada rząd centralny, poszczególne stany mogą nakładać podatki zgodnie ze swoją wolą. Na przykład niektóre mają wysokie podatki od dochodu osobistego (Kalifornia), zaś inne w ogóle nie opodatkowują tego przychodu (Floryda, Teksas). Są kraje, które nakładają podatek obrotowy, i takie, które tego nie robią. Natomiast w Unii, luźnej konfederacji podobno suwerennych państw, taką różnorodność chce się zlikwidować. Podpisany przez Polskę pakt fiskalny nakłada na sygnatariuszy nakaz koordynacji polityki gospodarczej w tym zakresie.

W konstytucji USA nie ma wzmianki ani o zasadzie solidarności, ani o zasadzie pomocniczości, niemniej jednak to właśnie w tym kraju stosuje się ich reguły. Na przykład rząd federalny finansuje zasiłki dla bezrobotnych wypłacane przez poszczególne stany. UE nie ma funduszów na tego typu wydatki, w związku z czym kraje członkowskie mają trudności w przezwyciężaniu skutków kryzysu. W obliczu kryzysu spadają przychody państwa i rosną jego wydatki (np. na zasiłki), dlatego natychmiast pojawia się deficyt budżetowy. Tym sposobem pozostawione same sobie Irlandia i Hiszpania (o Grecji już nie wspomnę) stanęły w obliczu bankructwa i zostały zmuszone do przyjęcia pożyczek na bardzo ciężkich warunkach.