Nie żyje Eduard Szewardnadze

W poniedziałek 7 lipca w Tbilisi zmarł Eduard Szewardnadze, były prezydent niepodległej Gruzji, wcześniej m.in. minister spraw zagranicznych Związku Radzieckiego. Miał 86 lat.

20140707 17:46 mz na podst. PAP, TVN24.pl
fot. PAP/EPA/ANATOLY MALTSEV

 
Jak poinformowała jego asystentka Marina Dawitaszwili, śmierć nastąpiła po długiej chorobie. Po przedwczesnym zakończeniu prezydentury w 2003 r. Szewardnadze wycofał się z życia publicznego.

Karierę polityczną zaczynał w Gruzińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. Do partii komunistycznej wstąpił w wieku 20 lat. W 1959 r. został członkiem Rady Najwyższej Gruzińskiej SRR, od 1965 r. pełnił w republice funkcję ministra porządku publicznego, a w 1968 r. objął stanowisko ministra spraw wewnętrznych i generała milicji. Zasłynął walką z korupcją w urzędniczych szeregach. W 1972 r. zastąpił na stanowisku I Sekretarza KC Komunistycznej Partii Gruzji, skompromitowanego w aferach korupcyjnych Wasyla Mżawanadze.

W 1976 r. Szewardnadze został członkiem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, a po dwóch latach trafił do jego Biura Politycznego. W 1985 r. został ministrem spraw zagranicznych ZSRR, dołączając do grona względnie młodych reformatorów, skupionych wokół sekretarza generalnego KPZR Michaiła Gorbaczowa. Uważany był za jednego z "intelektualnych ojców" pieriestrojki. Odegrał bardzo ważną rolę w upadku ZSRR, odmawiając pomocy komunistycznym reżimom w Europie Środkowej i tym samym umożliwiając dokonanie tam demokratycznych przemian. Uczestniczył w negocjacjach dotyczących zjednoczenia Niemiec. Przyczynił się też do wycofania wojsk radzieckich z Afganistanu. Pod koniec lat 80. drogi jego i Gorbaczowa, który dążył do zachowania ZSRR, rozeszły się. W 1990 r., kilka miesięcy przed nieudanym puczem w Moskwie, przewidując nadchodzący wstrząs polityczny, Szewardnadze podał się do dymisji. Swoją rezygnację określił jako protest przeciwko "rodzącej się dyktaturze". Powrócił na stanowisko na krótki czas pod koniec 1991 r., po czym podał się do dymisji razem z Gorbaczowem, po formalnym rozwiązaniu Związu Radzieckiego.

W 1992 r. Szewardnadze przejął władzę w niepodległej Gruzji, po obaleniu pierwszego prezydenta Zwiada Gamsachurdii, którego więził jako dysydenta w latach 70. W 1995 r. Szewardnadze został wybrany na prezydenta w pierwszej turze, większością 74 proc. głosów. W kwietniu 2000 r. rozpoczął kolejną kadencję.

Za jego rządów sytuacja w kraju była niespokojna. W Abchazji, autonomicznej republice Gruzji, toczyła się krwawa wojna domowa, która kosztowała życie kilkunaście tysięcy ludzi. Władze w Tbilisi utraciły kontrolę nad republiką, podobnie jak później nad Osetią Południową. Ratując kraj przed rozpadem, Szewardnadze przyłączył go do Wspólnoty Niepodległych Państw, godząc się na obecność na terytorium państwa wojsk rosyjskich. By przeciwdziałać wpływom Rosji, w polityce zagranicznej Szewardnadze objął kurs prozachodni, zmierzający do integracji z NATO i Unią Europejską oraz dobrych relacji ze Stanami Zjednoczonymi.

Szewardnadze był celem dwóch nieudanych zamachów, w latach 1995 (samochód pułapka) i 1998 (wystrzelenie rakiety).

Odszedł z polityki po protestach przeciwko jego rządom i fałszerstwom, do których doszło w trakcie wyborów parlamentarnych 2 listopada 2003 r. – tzw. rewolucji róż. Opozycja zmobilizowała swoich zwolenników w Tbilisi i całym kraju. 22 listopada protestujący uniemożliwili przeprowadzanie inauguracyjnej sesji nowego parlamentu, wdzierając się do jego siedziby z różami w rękach. Następnego dnia Szewardnadze ogłosił stan wyjątkowy i zaczął gromadzić wojsko. Po konstultacjach z amerykańskim sekretarzem spraw zagranicznych Colinem Powellem oraz rosyjskim ministrem Igorem Iwanowem podjął jednak decyzję o dobrowolnym ustąpieniu, by uniknąć rozlewu krwi. W następstwie rewolucji do władzy doszedł przywódca opozycji Michaił Saakaszwili.