Sytuacja była mocno skomplikowana, bo walcząc z Turkami, Brytyjczycy obiecali niepodległość swoim sojusznikom w tej walce – Arabom. Zarazem jednak w 1917 r. obiecali Żydom wsparcie w znalezieniu ich „narodowego domu” w Palestynie. To zaś zapowiadało przyszły konflikt, bo na jednym, niezbyt rozległym terytorium, własne państwa chciały mieć dwa narody. W 1925 r. doszło do starć arabsko-żydowskich. W samym Hebronie zginęło 150 uczniów szkoły rabinackiej. W 1929 r. w kolejnych walkach śmierć poniosło 133 Żydów i 87 Arabów. Siedem lat później, podczas zorganizowanej na dużą skalę rewolty arabskiej, ofiar było jeszcze więcej. Nie zahamowało to jednak żydowskiej emigracji.
W 1937 r. Brytyjczycy zaproponowali podział Palestyny i powstanie niewielkiego państwa izraelskiego z Hajfą i Nazaretem. XX Kongres Syjonistyczny wyraził na to zgodę – pod naciskiem swych przywódców, m.in. wspomnianego już Dawida Ben Guriona i pochodzącego z terytorium dzisiejszej Białorusi Chaima Ariela Weizmanna, późniejszego prezydenta Państwa Izrael. O ile w 1922 r. wyznawcy judaizmu stanowili 11 proc. mieszkańców Palestyny, a muzułmanie 78 proc., o tyle w 1931 r. było to odpowiednio 17 i 74 proc., w 1945 r. zaś 31 i 60 proc.
Zamiary syjonistów były jednak inne: w 1937 r. Ben Gurion w liście do swego syna napisał, że chodzi o zajęcie całego terytorium Palestyny, a nie tylko jego części. I to zajęcie niekoniecznie drogą pokojową. W 1920 r. powstała Hagana (pol. Obrona), z początku jako siły samoobrony, a potem organizacja paramilitarna na dużą skalę. W 1938 r. powstała dodatkowo Policja Żydowskich Osiedli (w 1939 r. – 22 tys. policjantów). Istniał też podziemny Korpus Polowy Hagany oraz coraz aktywniejszy, też podziemny, Irgun.
Już po II wojnie światowej Brytyjczycy usiłowali utrzymać status quo, ale napięcie rosło, Irgun (który razem z innymi organizacjami stworzył Żydowski Ruch Oporu) zastosował działania terrorystyczne. W lipcu 1946 r. w zamachu na luksusowy hotel King David w Jerozolimie zginęło 89 osób, w tym 26 Brytyjczyków; w kwietniu 1948 r. podczas ataku na Palestyńczyków w Dajr Jasin zginęło ponad sto osób.
Brytyjczycy poprosili o pomoc wojskową USA, Waszyngton jednak odmówił. Poinformowali więc ONZ o zamiarze zrzeczenia się mandatu nad Palestyną. Ostatecznie w 1947 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ zaproponowało podział Palestyny na dwa państwa, powiązane unią ekonomiczną. Terytorium arabskie miało być znacząco większe niż dzisiejsza Autonomia Palestyńska. Wkrótce potem w Palestynie wybuchła wojna.
Dzień przed wygaśnięciem mandatu brytyjskiego, 14 maja 1948 r., ogłoszona została Deklaracja Założenia Państwa Izrael (choć proponowane były inne nazwy, np. Judea i Syjon).
Katastrofa Arabów
Następnego dnia na terytorium Palestyny uderzyły siły Egiptu, Transjordanii, Iraku i Syrii. Sekretarz generalny Ligi Państw Arabskich poinformował ONZ, że „państwa arabskie zmuszone są do zainterweniowania, by przywrócić prawo i porządek i zapobiec dalszemu rozlewowi krwi”. Co prawda, kraje arabskie miały łącznie o wiele więcej wojska niż Izraelczycy, ale na frontach liczebność żołnierzy była wyrównana. Z początku, na południu, 5 tys. Izraelczyków broniło się przed podobną liczbą Egipcjan; na północy kolejne 5 tys. walczyło z 6 tys. Syryjczyków, Libańczyków i ochotników z innych krajów. Podobnie wyglądała sytuacja na pozostałych frontach.
Izraelczycy okazali się skuteczniejsi od swoich przeciwników. Arabom nie udało się zdobyć przewagi i w czerwcu 1948 r. zawarty został rozejm, który nadzorował mediator ONZ hr. Folke Bernadotte. Przetrwał jednak krótko i doszło do kolejnych starć i kolejnych rozejmów. Ostatecznie, Izraelczycy wygrali tę wojnę. Latem 1949 r. działania zbrojne zostały przerwane. Arabowie mówili wręcz o swojej katastrofie (an-Nakba). Armia izraelska okazała się najsilniejszą na Bliskim Wschodzie. Porozumienie z Rodos między Izraelem a Libanem, Syrią, Jordanią i Egiptem oddawało 78 proc. Palestyny Izraelowi. Państwo palestyńskie nie powstało, bo Zachodni Brzeg Jordanu zajęła Jordania, a Strefę Gazy – Egipt. Tysiące Arabów opuściły Palestynę i wielu z nich wciąż żyje w obozach w Libanie czy Syrii. Państwo Izrael powstało, ale spór o Palestynę miał trwać dalej. I trwa do dziś.
Co? Gdzie? Kiedy?
