29 marca
piątek
Wiktoryna, Helmuta, Eustachego
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

Co znaczyło wyrażenie "do Boga"

Ocena: 5
1022

We współczesnej polszczyźnie funkcjonuje liczna grupa frazeologizmów, powiedzeń i przysłów bezpośrednio lub pośrednio odwołujących się do sfery sacrum.

We współczesnej polszczyźnie funkcjonuje liczna grupa frazeologizmów, powiedzeń i przysłów bezpośrednio lub pośrednio odwołujących się do sfery sacrum. W wielu z nich, także takich, w skład których wchodzą nazwy Osób Trójcy Świętej, pierwotne znaczenia zostały całkowicie zatarte. Zjawisko to dobrze obrazuje następująca paradoksalna wypowiedź pochodząca z monologu „Katecheta” autorstwa znanego satyryka Jana Tadeusza Stanisławskiego: Jeżeli, daj Boże, Pana Boga nie ma, to chwała Bogu; ale natomiast jeśli, nie daj Bóg, Pan Bóg jest, to niech nas ręka boska broni.

Proces desakralizacji podobnych konstrukcji jest dość stary, kiedyś już na tych łamach przypominałem np. o wierszu Norwida „Ruszaj z Bogiem!”, w którym poeta wykorzystywał pierwotne sakralne i wtórne sensy tytułowego zwrotu, będącego ostatecznie rodzajem odmowy pomocy i wyrazem niechęci do jakiegokolwiek bliższego kontaktu. Skoro jednak w połowie XIX wieku Norwid grał sensami przywoływanej konstrukcji, to znaczy, że ma ona znacznie starszy rodowód.

I rzeczywiście, badania historyków języka dowodzą, że podobne utrwalone połączenia wyrazowe istnieją w języku polskim od bardzo dawna. Liczne były one chociażby w polszczyźnie XVII-wiecznej, a więc w okresie baroku, który był czasem licznych dyskusji i sporów religijnych. Jak pokazuje w swoich opracowaniach Dorota Adamiec, w tekstach tego czasu – i to nie tylko religijnych, lecz także artystycznych – wiele jest np. konstrukcji z rzeczownikiem Bóg. Można je przy tym podzielić na kilka grup.

Pierwszą stanowią frazeologizmy, które wyrażają wiarę w to, że Bóg stale wpływa na rzeczywistość, że wszystko od niego zależy. Są to m.in.: Bóg tak chciał, co Bóg dał czy co Bóg zdarzył.

Bezpośrednio z powyższymi przykładami wiążą się takie związki frazeologiczne, które są wyrazem pragnienia, by Bóg w jakiś sposób zaingerował w ludzką rzeczywistość: daj Boże, Bóg daj, użycz Boże, niech zdarzy Bóg itp.

Kiedy nasi XVII-wieczni przodkowie chcieli wyrazić nadzieję na to, że coś złego się nie stanie, także sięgali po konstrukcje z omawianym rzeczownikiem, mające charakter prośby, np.: uchowaj Boże, strzeż Boże, zawaruj Boże, ubroń Boże itp.

Również podziękowania często odwoływały się do Najwyższego: chwała Bogu, niechaj Bogu będzie ku chwale, dzięka Bogu itp.

Zupełnie inny charakter miały i inną funkcję pełniły frazeologizmy z kolejnej grupy, np. Bóg widzi, Bóg zna, Bóg świadkiem. Służyły one do podkreślenia prawdziwości czyjejś wypowiedzi.

W przywoływanych dotychczas połączeniach związek ze sferą sacrum jest jeszcze wyraźny, choć rozmaity: od bardzo silnego, jak chociażby w przypadku Bóg mi świadkiem, po znacznie słabszy, np. w konstrukcji dali Bóg, która już w XVII wieku znaczyła zarówno ‘jeśli Bóg da’, jak i po prostu ‘naprawdę, rzeczywiście’ – w tym drugim przypadku bywała już zapisywana łącznie jako dalibóg.

W tekstach barokowych dość licznie występują też jednak połączenia o charakterze ekspresywizmów, w których często dochodzi do całkowitego (lub prawie całkowitego) zatarcia pierwotnych sakralnych sensów. Oto kilka przykładów: daj go Bogu! (jako wyraz m.in. podziwu czy zaskoczenia), u Boga! (okrzyk oznaczający zniecierpliwienie), dla Boga!, na Boga żywego!(konstrukcje stosowane do wyrażenia strachu, ale też silnej prośby). Już wówczas pojawia się też w podobnej funkcji zrost przebóg!

Wyrazistą grupę stanowią też konstrukcje powitalne i pożegnalne, np. pomaga Bóg!, Bóg żegnaj!, jedź z Bogiem!, powracaj z Bogiem!

Na koniec ciekawostka: w badanym materiale znalazło się także zupełnie dziś nieznane, tytułowe wyrażenie do Boga, które znaczyło tyle, co ‘bardzo dużo, mnóstwo, obficie’.

Idziemy nr 11 (751), 15 marca 2020 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter