Jubileusz prof. Jadwigi Puzyniny

W jednym z wierszy Cyprian Norwid pisał: Współczesnym zacnym oddać cześć – / To jakby cześć Bożej prawicy. W rubryce poświęconej szeroko rozumianym sprawom języka chciałbym dziś „oddać cześć” wybitnej postaci polskiej lingwistyki. Okazja jest wyjątkowa: przed kilkoma dniami 90. urodziny obchodziła prof. Jadwiga Puzynina – moja Mistrzyni, dzięki której mogłem zacząć naukową i dydaktyczną przygodę uniwersytecką.

Jadwiga Puzynina z domu Zapolska pochodzi z Wołynia, z rodziny o korzeniach polsko-niemiecko-rosyjskich. W czasie wojny Zapolscy musieli porzucić rodzinne strony i udać się na tułaczkę, która zawiodła ich w okolice Lublina. Tu kilkunastoletnia Jadwiga poświęcała się nauce na tajnych kompletach, ale działała również w Szarych Szeregach. Musiała też zmierzyć się z tragicznymi doświadczeniami: śmiercią ojca i jednej z sióstr, którą zamordowali Rosjanie.

Po wojnie Jadwiga Zapolska ukończyła warszawskie liceum Rejtana, a później studia na polonistyce Uniwersytetu Warszawskiego. Ze względu na „niewłaściwe” pochodzenie pracę na uniwersytecie podjęła dopiero w czasie odwilży w roku 1956. Jej pierwsze badania i publikacje poświęcone były przede wszystkim leksykografii oraz słowotwórstwu; praca doktorska to monografia siedemnastowiecznego słownika Grzegorza Knapiusza, a habilitacja to analiza rzeczowników złożonych.

W latach 70. Pani Profesor zaczęła angażować się w działalność społeczną i opozycyjną, co skutkowało m.in. tym, że mimo stosownej uchwały Senatu Uniwersytetu Warszawskiego z 1975 r. tytuł profesora nadzwyczajnego został jej nadany dopiero w roku 1987. Wcześniej, w czerwcu 1981 r., w pierwszych wolnych wyborach, została wybrana na dziekana Wydziału Polonistyki. Angażowała się wówczas w pomoc działającym w opozycji aresztowanym i internowanym studentom, sama także spędziła krótki czas w więzieniu. W tym okresie naukowo intensywniej zajmowała się z jednej strony kłamstwem, manipulacją językową i językiem propagandy, z drugiej zaś – szeroko rozumianą kulturą i etyką języka oraz aksjologią. Lata 80. to także początek intensywnej działalności popularyzatorskiej, jak również pracy w komisji opracowującej nowy, pozbawiony ideologizacji i indoktrynacji program nauczania języka polskiego w szkole.

W 1983 r. Jadwiga Puzynina stworzyła Pracownię Słownika Języka Cypriana Norwida, której członkowie oprócz prac nad słownikiem języka poety ogłosili wiele ważnych studiów o Norwidzie. Sama Pani Profesor jest autorką ok. 70 publikacji poświęconych temu poecie, w tym ważnej książki „Słowo Norwida”.

W latach 90. istotne miejsce w dorobku Pani Profesor zajmują analizy i interpretacje tekstów literackich – poza Norwidem także Karola Wojtyły, ks. Jana Twardowskiego, ks. Janusza Pasierba, Zbigniewa Herberta, Czesława Miłosza, Stanisława Jerzego Leca. Ostatnie lata to powrót do aksjolingwistyki, w tym powołanie do życia Zespołu Etyki Słowa Rady Języka Polskiego PAN.

Profesor Jadwiga Puzynina jest wybitnym, powszechnie cenionym badaczem języka i literatury, charyzmatycznym nauczycielem akademickim, osobą od wielu lat zaangażowaną społecznie i zajmującą się popularyzacją nauki, ale też niekwestionowanym autorytetem środowiska nie tylko warszawskiej polonistyki. A przy tym nie tyle językoznawcą, ile raczej prawdziwym filologiem w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, który analizuje język jako istotny element kultury, a przez badanie języka zawsze stara się dotrzeć do jakiejś prawdy o człowieku.

Plurimos annos!

Idziemy nr 6 (644), 11 lutego 2018 r.