Przyjrzyjmy się dziś kolejnym grupom nazw kilkuelementowych i utworzonym od nich przymiotnikom.
Istnieją nazwy geograficzne złożone z rzeczownika i przymiotnika (w tej właśnie kolejności), w których ten drugi człon jest określeniem można by rzec: przestrzennym, wskazującym na położenie geograficzne, np. Afryka Południowa, Ameryka Południowa, Ameryka Północna, Ameryka Środkowa, Europa Wschodnia, Niemcy Zachodnie czy Polesie Zachodnie. Przymiotniki od nich utworzone także są złożone, dwuelementowe, ale odwraca się w nich kolejność elementów i zapisuje się je łącznie: południowoafrykański, południowoamerykański, północnoamerykański, środkowoamerykański, wschodnioeuropejski, zachodnioniemiecki, zachodniopoleski.
Jeżeli nazwa jest dwuelementowa, a tworzące ją człony są zapisywane z łącznikiem (warto dodać, że według obecnie obowiązujących zasad tak należy zapisywać znakomitą większość nazw dwuelementowych, które są złożone z rzeczowników), np. Bielsko-Biała, Boguty-Pianki, Borne-Sulinowo, Golub-Dobrzyń, Kędzierzyn-Koźle, Konstancin-Jeziorna, Potok-Stany, Ruciane-Nida, Skarżysko-Kamienna czy Szlezwik-Holsztyn, to jak się okazuje, nie ma jednego modelu tworzenia od nich przymiotników. W części przypadków przymiotnik jest złożony i zachowuje kolejność członów, które nadal są zapisywane przez łącznik, np. bogucko-piankowski, golubsko-dobrzyński, ruciańsko-nidecki, szlezwicko-holsztyński. W odniesieniu do innych nazw proces przebiega inaczej: przymiotnik tworzy się jedynie od pierwszego członu, np.: kędzierzyński, potocki, skarżyski. Bywa wreszcie i tak, że funkcjonują obie postaci przymiotników, np. bielski/bielsko-bialski, borniański/borniańsko-sulinowski, konstanciński/konstancińsko-jeziorański. Ta druga forma, niewygodna w użyciu, często jest stosowana w sytuacjach oficjalnych. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy nazwa odzwierciedla proces powstawania miasta, tzn. gdy pierwotnie odrębne miejscowości połączono w nowa, większą, np.: Bielsko-Biała, Konstancin-Jeziorna. Warto jeszcze zaznaczyć, że regularnie tylko od pierwszego rzeczownikowego elementu tworzy się przymiotniki od nazw złożonych z członem „-Zdrój”, np.: Busko-Zdrój – buski, Duszniki-Zdrój – dusznicki, Jastrzębie-Zdrój – jastrzębski, Krynica-Zdrój – krynicki, Rabka-Zdrój – rabczański, Żegiestów-Zdrój – żegiestowski.
Od wielu złożonych nazw geograficznych, zwłaszcza obcych, przymiotników w ogóle się nie tworzy. Trudno znaleźć w tym przypadku jakieś wyraziste, przekonujące reguły, językowe przyczyny, ponieważ nazwy takie są bardzo różnorodne. Oczywiście, im bardziej nazwa jest przyswojona, spolszczona, a przy tym – im częściej używana, tym większe prawdopodobieństwo, że taki przymiotnik powstanie i będzie stosowany, np. Nowy Jork – nowojorski. Z drugiej strony: jeśli nazwa nie jest spolszczona, zachowuje obcą pisownię i wymowę, a w dodatku jeszcze w języku polskim nie jest nawet odmieniana, to najprawdopodobniej taki przymiotnik nie powstanie, jak np. od nazw Buenos Aires, La Manche, Rio de Janeiro czy Saint Tropez. W gruncie rzeczy jednak to przede wszystkim tradycja decyduje o tym, że tworzymy przymiotniki np. od nazw Ałma Ata (ałmaacki), San Marino (sanmaryński), Ułan Bator (ułanbatorski) czy przywoływanej już wyżej Szlezwik-Holsztyn (szlezwicko-holsztyński), a nie tworzymy np. od nazw Hradec Kralove, Las Vegas, Loch Ness, Monte Cassino czy Santa Cruz.
.jpg&w=624&h=543)
Co? Gdzie? Kiedy?
