O nazwach geograficznych

Skoro już z poprzedniego odcinka tego cyklu wszyscy wiemy, jak bardzo rozbudowane są badania onomastyczne, jak wielu różnych typów i podtypów nazw własnych one dotyczą, to czas wrócić do rozważań na temat nazw miejscowych czy szerzej: nazw geograficznych.

Powyższe rozróżnienie pokazuje, że kategoria nazw geograficznych jest szersza i obejmuje wszystkie nazwy własne obiektów geograficznych znajdujących się na Ziemi – zarówno tych naturalnych (np. kontynentów, pasm górskich i gór, oceanów, mórz i rzek, pustyń itp.), jak i tych stworzonych przez człowieka (np. państw, różnego rodzaju jednostek administracyjnych typu województwo, powiat czy gmina, miast i wsi itp.). Wiele z nich ma przy tym dwa warianty: oficjalny, zatwierdzany przez stosowne organy władzy, i nieoficjalny, stosowany na co dzień przez mieszkańców. Szczególnie często dzieje się tak w przypadku toponimów wieloczłonowych, które ze względów praktycznych są skracane. Mieszkańcy Mazowsza bardzo często mówią np. Jadę do Mińska, Mieszkam w Podkowie, Mam znajomych w Grodzisku czy Byłem wczoraj w Konstancinie – zamiast używać oficjalnych nazw Mińsk Mazowiecki, Podkowa Leśna, Grodzisk Mazowiecki i Konstancin-Jeziorna. Rzecz jasna, większość nazw ma wyłącznie wersję oficjalną, ale z drugiej strony istnieją także takie, które funkcjonują jedynie w obrębie małej społeczności i nie mają statusu oficjalnego, jak określenia pól czy łąk.

Trzeba też zaznaczyć, że niektóre nazwy istnieją w dwóch wariantach językowych: w języku oficjalnym danego kraju oraz w języku mniejszości zamieszkujacej jakiś obszar i posługującej się językiem, który nie ma statusu równoprawnego języka oficjalnego. Zgodnie z uchwaloną 6 stycznia 2005 r. Ustawą o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym w Polsce istnieje możliwość wprowadzenia nazewnictwa geograficznego w językach mniejszości narodowych i etnicznych, ale tylko tych, które są wymienione w tej ustawie, czyli: białoruskiej, czeskiej, karaimskiej, litewskiej, łemkowskiej, niemieckiej, ormiańskiej, romskiej, rosyjskiej, słowackiej, tatarskiej, ukraińskiej i żydowskiej, oraz w jednym języku regionalnym: kaszubskim. W praktyce z takiej możliwosci skorzystało tylko kilka wymienionych mniejszości. Obecnie w blisko 60 gminach możemy się spotkać z podwójnym nazewnictwem, przy czym w żadnej z nich nie dotyczy to wszystkich miejscowości. Najwięcej (ponad 800) istnieje wariantów kaszubskich, np. Kamienny Dół / Kamianny Dół, Stężyca / Stãżëca, dość liczne są także niemieckie (ok. 350), np. Radłów / Radlau, Roszowice / Roschowitzdorf, poza tym litewskie (ok. 30), np. Puńsk / Punskas, Sejwy / Seivai, białoruskie (ok. 30), np. Spiczki / ??????, i łemkowskie (ok. 10), np. Bielanka / ???????.

Pierwszą grupą nazw geogarficznych są nazwy terenowe, czyli określenia przede wszystkim niewielkich obiektów typu pola, łąki, bagna, wzgórza, doliny itp. Wiele z nich ma nazwy motywowane topografią danego terenu, np. Dół, Brzeg czy też występującą tam fauną i florą, np. Wilki czy Brzozy. Charakterystyczną ich podgrupę stanowią te, które odnoszą się do innego miejsca, np. Pod Lasem, Za Strugą itp. Wiele nazw ma tzw. motywacje posesywne, czyli pochodzi od nazw właścicieli, np. Dudkowa, Frankowski, Kościelny, Pański. Są też takie, które określane są jako kulturowe, ponieważ związane są już z ludzką działalnością, np. Granice, Most, Nowina, Wykupek, Żary. Wyróżnia się ponadto nazwy metaforyczne typu Szyja, Kolano, Widły oraz sytuacyjne typu Obiadek, Pohulanka czy Zabawa. 

Idziemy nr 40 (626), 1 października 2017 r.