O nazwach herbat

fot.pixabay.com/CC0

Jeremi Przybora w jednym z „Listów z podróży” pisał niegdyś nie o herbaciarzach i kawiarzachczy kawoszach, ale o teistach i kofeistach. Te interesujące neologizmy z niezbyt znanego tekstu twórcy „Kabaretu Starszych Panów” przypomniały mi się niedawno podczas czytania pewnej pracy magisterskiej powstałej na filologii polskiej UKSW. Jako że – podobnie jak niezapomniany Starszy Pan B – zdecydowanie należę do „teistów”, z dużym zaciekawieniem i niemałą przyjemnością przestudiowałem materiał zgromadzony i opisany przez autorkę pracy – a był nim zbiór ponad 200 współczesnych nazw herbat. Nie chodziło przy tym o ogólne nazwy typu Assam, Cejlon, Darjeelling, Earl Grey, Lapsang, Madras, Pu Erh, Oolong, Sencha czy Yunnan, lecz o określenia tworzone doraźnie, dla konkretnej mieszanki przez konkretnego producenta, mające zatem charakter specyficznych nazw własnych. Napisałem wyżej o mieszankach, ponieważ tego typu twórcze nazwy nadaje się przede wszystkim smakowym mieszankom, a dużo rzadziej herbatom czystym, bez dodatków.

Z formalnego punktu widzenia zebrane przez autorkę nazwy herbat można podzielić na proste (jednoelementowe) oraz złożone (wieloelementowe). Te pierwsze często wprost informują o smakowym czy zapachowym dodatku, np.: Cynamonowa, Jaśminowa, Pigwowa, Stokrotka, Żurawinowa. Niekiedy jednak tylko sugerują pewne typy smaków i zapachów, kojarzące się z określonym miejscem lub czasem, np. Bożonarodzeniowa czy Orientalna. Znaleźć można i takie nazwy, które właściwie zupełnie nie odnoszą się do typu mieszanki i użytych składników, lecz jedynie przywołują jakieś pozytywne emocje, skojarzenia, np. Impresja, Inspiracja, Martynika, Paryż czy Pobudzenie. Dominującą funkcją takich nazw jest funkcja impresywna (czyli inaczej „nakłaniająca”), a nie informacyjna.

Znacznie więcej jest, rzecz jasna, nazw wieloczłonowych. W tym przypadku inwencja ich twórców jest niemal nieograniczona, a nazwy można dzielić na wiele różnych grup ze względu na różnorakie kryteria, które pozwalają wyodrębnić rozmaite – formalnie i znaczeniowo – kategorie.

Bardzo liczną, co nie dziwi, grupą są nazwy, które zawierają nazwy owoców: Anielski Melon, Biała Gruszka, Figowa Fiesta, Jeżynowe Fantazje, Kokosowa Korona, Malinowa Rapsodia, Narwane Porzeczki, Poziomkowy Raj, Soczyste Winogrono, Sorbet z Porzeczki, Śliwka z Cynamonem, Truskawkowa Rozkosz, Wiśniowa Qsicielka, Wiśnie w Rumie, Zielona Pigwa, Zielone Winogrono, Żurawinowy Szał. Ich motywacja jest oczywista: informują one o jednym ze składników mieszanki (zapewne o najważniejszym, dominującym w smaku dodatku). W sensie informacyjnym drugie człony tych nazw niewiele więc wnoszą, bardzo rzadko wskazują na rodzaj herbaty (np. Biała Gruszka czy Zielona Pigwa). W pozostałych przypadkach znów chodzi o przyciągnięcie uwagi klienta, zainteresowanie go tą konkretną herbatą, skłonienie do wyboru jej spośród wielu innych. Skoro zaś taka jest główna funkcja, to nic dziwnego, że autorzy niejednokrotnie używają wyrazów mających jednoznacznie pozytywne konotacje, odwołujących się do pozytywnych emocji czy doświadczeń (np. Anielski Melon, Figowa Fiesta, Jeżynowe Fantazje, Poziomkowy Raj, Truskawkowa Rozkosz); czasem zaś po prostu bawią się językiem, jak w przypadku nazwy Wiśniowa Qsicielka. Ciekawym przykładem jest określenie Narwane Porzeczki, które wykorzystuje dwuznaczność przymiotnika narwany i odsyła nie tylko do czynności rwania owoców oraz widoku obfitych zbiorów, lecz także do pozytywnie postrzeganego szaleństwa, zwariowania, braku zahamowań.

Idziemy nr 05 (745), 02 lutego 2020 r.