29 marca
piątek
Wiktoryna, Helmuta, Eustachego
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

O składzie frazeologizmów

Ocena: 0
2068
Przed tygodniem pisałem o niezgodnych z normą modyfikacjach form wyrazów tworzących związki frazeologiczne. Dziś chciałbym przybliżyć zjawisko znacznie częstsze, czyli zmiany ich składu leksykalnego. Jak wiadomo, frazeologizmy mają stały skład, zwykle zatem jakakolwiek modyfikacja jest uznawana za błąd. Zastrzeżenie „zwykle” wiąże się z tym, że niekiedy dopuszcza się pewną – bardzo ograniczoną – wymienność członów. Można np. mówić o szukaniu igły lub szpilki w stogu siana, budowaniu zamków na lodzie lub na piasku, bujaniu w obłokach lub w chmurach, stawaniu z czymś lub kimś oko w oko lub twarzą w twarz, patrzeniu komuś na palce lub na ręce czy też o tym, że coś zda się komuś jak psu na budę lub na buty.

Podobnych przykładów można znaleźć więcej, ale grupa frazeologicznych wariantów jest jednak znacznie mniej liczna od grupy związków, w których nie dopuszcza się jakichkolwiek modyfikacji składu. Skoro norma jest tak jednoznaczna, skoro duża część frazeologizmów to połączenia od dawna obecne w polszczyźnie, a więc także w świadomości jej użytkowników, to skąd biorą się bardzo liczne błędy w tym zakresie?

Pierwszą przyczyną jest właśnie dawność, wręcz archaiczność wielu frazeologizmów. Skoro powstały one niekiedy nawet kilkaset lat temu, to nic dziwnego, że często zawierają wyrazy, ich formy, połączenia czy znaczenia, których nie ma we współczesnej polszczyźnie. Użytkownicy języka, kiedy trafiają na takie elementy, często zamieniają je na współczesne, bardziej zrozumiałe. Oto dwa najprostsze, podręcznikowe przykłady: nie *zasypywać gruszek w popiele oraz: każda *myszka swój ogonek chwali. Pierwszy wydaje się połączeniem logicznym, które łatwo wytłumaczyć w następujący sposób: „nie należy zasypywać gruszek w popiele, ponieważ się wybrudzą i nikt ich nie zechce”. Tymczasem właściwa, tradycyjna postać tego związku brzmi: nie zasypiać gruszek w popiele. Dziwi ona nie tylko dziś już niespotykanym połączeniem „zasypiać coś” (współcześnie możemy „przespać coś” albo „zaspać na coś”), lecz także zestawieniem „zasypiać gruszki”. Jeśli jednak sprawdzimy pochodzenie tego frazeologizmu, to okaże się, że odwoływał się on do doświadczenia naszych przodków, którzy niegdyś piekli gruszki w popiele. W takiej sytuacji nie należało zasypiać, by nie przegapić, nie przespać momentu, kiedy trzeba je było wyjąć. Nieznajomość tych realiów prowadzi do niepoprawnych modyfikacji.

Nieco inaczej rzecz się ma z drugim z wymienionych związków frazeologicznych, którego tradycyjna postać to: każda liszka swój ogonek chwali (liszka to dawna nazwa lisicy). Dzisiejszym Polakom słowo liszka kojarzy się jednak z włochatą gąsienicą, dlatego usuwają je z frazeologizmu jako zupełnie do niego nie pasujące (gąsienice raczej nie miewają ogonków…). Często zamiast liszki pojawia się – ze względu na podobieństwo brzmieniowe – pliszka. Pliszka rzeczywiście ma długi ładny ogon, więc mogłaby się nim chwalić – połączenie wydaje się zatem logiczne. Jednak dla wielu osób również jest nieczytelne, ponieważ nie wiedzą one, jak wygląda pliszka, dlatego też wstawiają nazwy zwierząt bardziej rozpoznawalnych, np. sroczka czy myszka. W tym przypadku współczesna norma akceptuje wymienność liszka / pliszka, pozostałe modyfikacje uznaje się jednak za błędy.

dr Tomasz Korpysz
Idziemy nr 7 (490), 15 lutego 2015 r.



PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter