28 marca
czwartek
Anieli, Sykstusa, Jana
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

O szyku wyrazów w zdaniu

Ocena: 2.65
18629

Jak już przed kilkoma tygodniami pisałem, język polski jest językiem fleksyjnym, czyli takim, w którym wyrazy podlegaj odmianie.

Jedną z konsekwencji tej cechy polszczyzny jest to, że o funkcji wyrazów w zdaniu decyduje nie ich układ, kolejność (jak w językach pozycyjnych, np. angielskim czy francuskim), lecz forma gramatyczna. Na przykład rzeczownik w mianowniku jest podmiotem danego zdania, niezależnie od tego, czy znajduje się w nim na początku, w środku, czy na końcu. Poprzednio pokazywałem tę zależność na przykładzie możliwych polskich odpowiedników angielskiego zdana John loves Mary, czyli: Jan kocha Marię, Jan Marię kocha, Marię kocha Jan, Marię Jan kocha, a także Kocha Marię Jan i Kocha Jan Marię.

Jak widać z powyższych przykładów, szyk wyrazów w zdaniu jest w polszczyźnie dość swobodny. Nie jest on jednak dowolny, a ograniczenia mają charakter znaczeniowy (niekiedy zmiana kolejności wyrazów zmienia znaczenie całego zdania), składniowy (pewne układy elementów w zdaniu wynikają z zasad polskiej składni) i stylistyczny. Zacznijmy od tego trzeciego aspektu.

Najbardziej naturalny układ wyrazów w zdaniu, najłatwiejszy w odbiorze, w przejrzysty sposób porządkujący wypowiedź, to: podmiot + orzeczenie + dopełnienie (nie bez powodu jednym z pierwszych zdań w starych elementarzach była fraza Ala ma kota). Ten schemat może być, rzecz jasna, rozbudowany, np.: przydawka + podmiot + orzeczenie + dopełnienie (Mały pies gryzł kość), przydawka + podmiot + okolicznik + orzeczenie + dopełnienie (Mały pies wczoraj ogryzał kość) itp. Taka kolejność jest najbardziej naturalna, a więc również neutralna stylistycznie. Przyznają Państwo, że o ile fraza Jan kocha Marię jest stylistycznie niejako „przezroczysta”, o tyle konstrukcja Kocha Jan Marię od razu zatrzymuje uwagę czytelnika i odsyła choćby do fragmentu jednej z piosenek Jeremiego Przybory: Kocha chłop swe pole / – będzie snop w stodole. Znane są przykłady stylizacji na polszczyznę dawną, w tym także biblijną, oparte w dużej mierze właśnie na szyku. Taki efekt uzyskuje się m.in. dzięki przesunięciu podmiotu na pozycję końcową (a przynajmniej umieszczenie go po orzeczeniu), a także zmianie kolejności przydawki i rzeczownika, co nadaje wypowiedzi charakter podniosły. Wiele takich konstrukcji można znaleźć np. w „Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego” Adama Mickiewicza, niewątpliwie stylizowanych na język Biblii, np.: Był tedy naród polski od początku do końca wierny Bogu przodków swoich. Ten mechanizm stylizacji składniowej wciąż jest stosowany – osoby, które czytały powieści czy felietony Jerzego Pilcha, na pewno pamiętają, że bardzo często wykorzystywał on ten walor szyku przestawnego. Podobny efekt daje też rozdzielenie bezpośrednio się ze sobą wiążących elementów zdania, np. Wody mi przynieś gorącej, a także umieszczenie orzeczenia na końcu zdania, np. Ostatnio do Krakowa jeździła. Ten ostatni układ wyrazów szczególnie często jest stosowany w stylizacji gwarowej.

Podmiot umieszczany po orzeczeniu może mieć także inne funkcje. Sprawia on m.in., że wypowiedź staje bardzie dynamiczna. Zauważmy, że w np. w opisach przeważa typowy układ wyrazów (np. Strażak wbiegł do budynku i wyniósł z niego dziecko), jednak w opowiadaniach, zwłaszcza, gdy autor chce zdynamizować narrację, pokreślić „dzianie się”, niejednokrotnie sięga właśnie po szyk przestawny (np. Wbiegł strażak do budynku i wyniósł z niego dziecko).

dr Tomasz Korpysz
Idziemy nr 22 (556), 29 maja 2016 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 28 marca

Wielki Czwartek
Daję wam przykazanie nowe,
abyście się wzajemnie miłowali,
tak jak Ja was umiłowałem.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 13, 1-15
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter