Ortografia jest najważniejsza?

fot. Pixabay, CC0

Kiedy przegląda się wykazy imprez organizowanych z okazji np. Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego czy też inicjatywy polonistyczne podejmowane w ramach różnego rodzaju konkursów i projektów (od choćby „Lata w mieście” organizowanego w jakiejś szkole przez tegoroczne Dni Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego po ogólnopolskie projekty grantowe prowadzone przez MEN czy MKiDN), to uderzająca jest powtarzalność w ich ramach dyktand. Okazuje się, że to właśnie dyktanda są najczęściej proponowane jako forma zabawy z językiem, ale też i pogłębiania wiedzy o polszczyźnie oraz podnoszenia umiejętności posługiwania się nią.

Z punktu widzenia wielu językoznawców zarysowana wyżej praktyka nie jest zbyt dobra, ponieważ umacnia niesłuszne przekonanie, że z całej refleksji nad językiem, a nawet choćby tylko z całego językoznawstwa normatywnego najważniejsze są zasady ortograficzne i interpunkcyjne. Tymczasem przecież o wiele istotniejsze są chociażby zagadnienia składniowe i związane z nią problemy zrozumiałości tekstów, czy też leksykalne: zmiany znaczeniowe, niewłaściwe rozumienie i używanie słów itp. A jednak to dyktanda – zarówno ogólne, jak i „branżowe”, np. prawnicze – cieszą się niesłabnącą popularnością.

Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy niewątpliwie jest to, że stosunkowo łatwo jest zorganizować tego typu przedsięwzięcie: stworzyć tekst najeżony ortograficznymi i interpunkcyjnymi trudnościami, przeprowadzić „zawody”, a potem sprawdzić otrzymane prace. Ortografia i interpunkcja tylko w małym zakresie dopuszczają wariantywność rozstrzygnięć, więc dyktanda są bardzo wymierne, łatwo można je porównywać i oceniać, łatwo wskazać zwycięzców i przegranych. W konkursach, w których trzeba np. napisać jakiś rodzaj tekstu na zadany temat, ocena jest znacznie trudniejsza.

Ale jest jeszcze jeden ważny – a nawet ważniejszy – powód popularności dyktand i w ogóle zainteresowania ortografią i interpunkcją: błędy w tym zakresie są społecznie postrzegane jako najbardziej rażące. Nie tylko w różnego rodzaju poradnikach stylistycznych czy publikacjach o tym, jak napisać pracę dyplomową, ale też np. w zbiorach porad dla osób szukających pracy powtarza się zalecenia, by dokładnie sprawdzić swój tekst (choćby był on jedynie listem motywacyjnym) właśnie pod kątem ortograficznym. Uchybienia w tym zakresie, a już zwłaszcza rażące błędy, są uznawane za kompromitujące. Wiele osób pamięta, jak sądzę, takie błędy wytykane osobom publicznym, choćby politykom czy dziennikarzom. Ale wystarczy przeczytać dyskusję pod dowolnym tekstem w internecie, by po jakimś czasie niemal na pewno trafić na ostrą krytykę błędów ortograficznych popełnionych przez innych dyskutantów.

Polonista, a tym bardziej językoznawca normatywista zapytać może: dlaczego większej rangi błędem w powszechnym odczuciu jest pisanie np. *bochater niż mówienie np. *[włanczać], odmienianie rzeczownika kakao (typu: Wypiłem dziś kubek *kakaa czy To jest ciasto z *kakaem), budowanie zdań z niepoprawnie użytym imiesłowowym równoważnikiem (np. Mając pięć lat, moi rodzice przeprowadzili się do Warszawy czy Wsiadł do samochodu, wcześniej zamykając bagażnik) bądź stosowanie wyrazu dywagować w znaczeniu ‘długo coś rozważać’ (zamiast: ‘odchodzić od tematu’). Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa. Niewątpliwie pewnym fenomenem jest tak duża waga przywiązywana w Polsce akurat do ortografii i związana z nią popularność słowników ortograficznych. Wypadnie jeszcze wrócić do tego tematu w kolejnym tekście.

Idziemy nr 21 (659), 27 maja 2018 r.