Z jednej strony wyrazy pani czy pan sugerują nie tylko szacunek, lecz także dystans, oficjalność relacji, z drugiej zaś zdrobniała forma imienia jest stosowana tylko w relacjach bardzo bliskich
fot. pexels.com
Przed tygodniem pisałem o formułach adresatywnych typu pani / pan + imię, które stosuje się, by skrócić (jednostronnie lub obustronnie) dystans między osobami pozostającymi w pewnych typach relacji. Krokiem dalej jest używanie w takich konstrukcjach imion w formie zdrobniałej: pani Kasiu, panie Jurku. Formuły tego typu spotykamy dość często, ale trzeba pamiętać, że są one obarczone jeszcze większym ryzykiem niż te pierwsze. Dzieje się tak dlatego, że między ich członami istnieje duże napięcie, wręcz pewna sprzeczność. Z jednej strony wyrazy pani czy pan sugerują nie tylko szacunek, lecz także dystans, oficjalność relacji, z drugiej zaś zdrobniała forma imienia jest stosowana tylko w relacjach bardzo bliskich: rodzinnych, przyjacielskich, zakłada więc bardzo dobrą znajomość, poufałość. Czy zatem można w ogóle używać takich formuł? Tak, ale tylko w bardzo specyficznych sytuacjach.
Przywołam dwa przykłady z własnego podwórka. Per panie Tomku zwraca się do mnie kilkoro profesorów, z którymi znamy się wiele lat, często jeszcze z moich czasów studenckich, gdy byli moimi wykładowcami. Różnica wieku oraz (dawna) różnica w hierarchii akademickiej powodują, że osoby takie nie proponują mi przejścia na ty, a jednocześnie nasza długa znajomość, nierzadko też bliska współpraca i częste kontakty (także na stopie prywatnej) upoważniają tych profesorów do używania zdrobniałej formy imienia. Niekiedy przy tym po jakimś czasie stosowania konstrukcji panie Tomku osoby takie proponują mi przejście na ty, aby jeszcze bardziej skrócić dzielący nas dystans. Co ciekawe, zdarza się jednak także sytuacja odwrotna: kilkoro profesorów, którzy dawniej mówili do mnie panie Tomaszu lub nawet panie Tomku, teraz zwraca się do mnie wyłącznie oficjalnym zwrotem panie profesorze. Zmiana nastąpiła wraz z uzyskaniem przeze mnie najpierw stopnia naukowego doktora habilitowanego, a następnie stanowiska profesora uczelni.
Drugi przykład to już moja blisko dwudziestoletnia znajomość z panią dyrektor pewnej instytucji kultury, z którą stale współpracuję. Znamy się bardzo dobrze i lubimy, ale wciąż nie przeszliśmy na ty, więc forma panie Tomku w jej ustach (a pani Aniu w moich) jest wyrazem z jednej strony bliskości, z drugiej zaś jednak pewnego dystansu. Myślę zresztą, że w tym przypadku ważną przyczyną jest też pewna praktyczna trudność: propozycję przejścia na ty powinna składać kobieta – mężczyźnie, osoba starsza – młodszej, ktoś stojący wyżej w hierarchii – komuś stojącemu niżej itp. W naszym przypadku jest to nieco skomplikowane, ponieważ ona jest kobietą, ale to ja jestem starszy… Ten przypadek pokazuje, że przejście na ty wcale nie zawsze jest proste; to już jednak materiał na osobny tekst.
Wróćmy do formuł panie Jerzy / panie Jurku oraz ograniczeń i niebezpieczeństw z nimi związanych. Po pierwsze, na pewno nie powinny tak mówić osoby, które nie znają adresata komunikatu. Niestety, w wielu firmach szkoli się dziś pracowników, by tak właśnie zwracali się do klientów – niezależnie od ich wieku, płci, pozycji społecznej itp. Przyznam, że bardzo źle reaguję na to, gdy nieznany mi przedstawiciel np. banku dzwoni do mnie i rozmowę zaczyna od panie Tomaszu lub – co gorsza – panie Tomku… Po drugie, jeżeli jest to jednostronne, nie należy się tak zwracać do osób starszych od siebie (nawet gdy jest się ich przełożonym), a mężczyzna nie powinien tak mówić do kobiety. Tego typu formuły są bowiem – często niezgodnie z intencją nadawcy – odbierane jako lekceważące, protekcjonalne.
Co? Gdzie? Kiedy?
