Polszczyzna barokowa i nazwiska w sieci

fot. pixabay.com/CC0

Pisząc przed tygodniem o słownikach rejestrujących polszczyznę dawną, z braku miejsca nie wspomniałem o jeszcze jednym ważnym leksykonie, mianowicie „Elektronicznym słowniku języka polskiego XVII i XVIII w.”. Projekt opracowania słownika obejmującego leksykę tego okresu rozwoju polszczyzny powstał jeszcze w latach 50.; miał on wypełnić wyraźną lukę między „Słownikiem staropolskim” a „Słownikiem języka polskiego” pod redakcją Witolda Doroszewskiego (ten ostatni obejmuje przede wszystkim słownictwo z XIX w. oraz z pierwszej połowy XX w., ale też z II połowy XVIII w.). Pierwszy zeszyt papierowej wersji leksykonu ukazał się w 1996 r., ale od 2004 r. postanowiono tworzyć już tylko wersję elektroniczną. Rzecz jasna, decyzja ta wymusiła wiele zmian w sposobie opracowywania haseł, ale też znacząco przyspieszyła oraz ułatwiła korzystanie z wyników prac leksykografów. Twórcy słownika na stronie https://sxvii.pl/ udostępniają przy tym nie tylko hasła już w pełni opracowane, lecz także te, nad którymi nadal trwa praca. Obecnie słownik zawiera ok. 42 tys. 500 haseł, z czego nieco ponad 550 to hasła już gotowe, a ponad 12 tys. 200 – w trakcie przygotowywania.

Warto jeszcze dodać, że „Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII w.” powiązany jest z powstającym w ostatnich latach „Elektronicznym korpusem tekstów polskich z XVII i XVIII w.” (https://korba.edu.pl), który gromadzi ogromny – i co ważne: dostępny dla wszystkich, przeszukiwalny – zbiór tekstów barokowych.

Przybliżając dostępne w sieci słowniki rejestrujące polszczyznę niewspółczesną, warto jeszcze dodać, że w kilku bibliotekach cyfrowych można znaleźć skany słownika Lindego (z lat 1807-1814) czy tzw. Słownika warszawskiego (z lat 1900-1927). Ich przeglądanie jest dość żmudne (zwykle brak jest ułatwiających to narzędzi informatycznych), ale jednak można, nie wychodząc z domu, znaleźć interesujące nas hasła obecne w tych leksykonach. Mniej znanym, a interesującym źródłem, którego skany dostępne są w internecie (a dokładniej w Repozytorium Cyfrowym Instytutów Naukowych), jest jeszcze „Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych”.

Zupełnie innym, już współczesnym leksykonem także notującym nazwy osobowe jest „Internetowy słownik nazwisk w Polsce” (https://nazwiska.ijp.pan.pl/). Opiera się on na danych (z 2014 r.) z Działu Ewidencji Ludności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, jest więc źródłem zawierającym wszystkie nazwiska występujące wówczas w Polsce. Nie jest to jednak po prostu spis nazwisk. Jakie zatem dane znajdują w tym nietypowym słowniku? Po pierwsze, liczba osób noszących dane nazwisko (z podziałem na kobiety i mężczyzn). Po drugie, rozmieszczenie tych osób w Polsce – z podziałem na województwa, powiaty i gminy. Po trzecie, możliwe formy żeńskie. Po czwarte, zapisy historyczne z różnorakich źródeł (z datą i wskazaniem tekstu źródłowego). Po piąte, opis prawdopodobnego pochodzenia danego nazwiska. Po szóste, opis budowy słowotwórczej. Po siódme, warianty występujące w źródłach (np. zapisane formy gwarowe lub formy dawne, które zostały zmodyfikowane). Po ósme, komentarze do form wariantywnych. Po dziewiąte, informacje (rzecz jasna, niepełne) o występowaniu nazwiska w innych krajach. Po dziesiąte, linki do stron internetowych, na których można znaleźć informacje o danym nazwisku. Po jedenaste wreszcie, wykaz opracowań, w których dane nazwisko opisano. Jak widać, słownik jest bardzo bogatym źródłem wiedzy onomastycznej. Może on zainteresować każdego z czytelników „Idziemy” – wiele osób na pewno jest ciekawych, czy ich nazwisko jest częste, skąd pochodzi, od jak dawna jest notowane itp.

Idziemy nr 29 (769), 19 lipca 2020 r.