28 marca
czwartek
Anieli, Sykstusa, Jana
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

Test na neutralność

Ocena: 0
3002

Istnieją specjalne testy na sprawdzenie, czy dany wyraz należy do grupy leksyki wspólnoodmianowej.

Fot. pixaby.com / CC0

Kiedy na co dzień, w zwyczajnych sytuacjach komunikacyjnych, posługujemy się językiem, zwykle robimy to bezwiednie, nie zastanawiamy się nad tym, jak go używamy. Już jednak komunikaty nakierowane na wyraziście określony cel, będące np. prośbą, przeprosinami czy groźbą, wymagają pewnego namysłu. Jeszcze głębszej refleksji poddajemy język wówczas, gdy musimy stworzyć tekst albo poddany pewnym rygorom gatunkowym (np. podanie, reklamacja, kondolencje, a w szkole chociażby rozprawka), albo też używany w specjalnej sytuacji (np. uroczysta czy oficjalna wypowiedź publiczna). W takich przypadkach zastanawiamy się nad konstrukcją całego tekstu, budową poszczególnych zdań, ale przede wszystkim nad słownictwem. To ono najbardziej różnicuje (a przynajmniej powinno różnicować) typy wypowiedzi.

Leksyka neutralna, stosowana w codziennej komunikacji niemal bezwiednie, ma tę charakterystyczną cechę, że może być używana we wszystkich typach tekstów. Taką grupę wyrazów nazywa się niekiedy „słownictwem wspólnoodmianowym” (termin ten zaproponował niegdyś prof. Andrzej Markowski). Zbiór ten – liczący ok. 6 tys. jednostek – tworzą słowa, które z jednej strony nie są nacechowane ekspresywnie (a takich w codziennej komunikacji używamy bardzo wielu), z drugiej zaś nie należą ani do słownictwa specjalnego, w jakiś sposób ograniczonego (np. naukowego, zawodowego, środowiskowego), ani też erudycyjnego (np. wyrazy książkowe).

Istnieją specjalne testy na sprawdzenie, czy dany wyraz należy do grupy leksyki wspólnoodmianowej. Opracował je wspomniany już Andrzej Markowski, a mają one postać zdań, w których należy umieścić sprawdzany wyraz.

I tak, pierwsze zdanie testowe ma charakter pozytywny i można je sformułować tak: Proszę pomyśleć o X (czy też o „X-owaniu” w odniesieniu do czasowników). Drugi i trzecie zdania to testy negatywne, a same zdania mają postać następującą: Jest to tak zwany X / Jest to, jak to się mówi, X (dla czasowników: Można, jak to się mówi, X-ować) oraz: Jest to, że się tak wyrażę, X i Jest to, przepraszam za wyrażenie, X (Można, że się tak wyrażę, X-ować; Można, przepraszam za wyrażenie, X-ować).

Jak działają owe testy? Weźmy jeden rzeczownik i jeden czasownik, które są „podejrzane” o to, że mogą należeć do słownictwa wspólnoodmianowego. Niech to będą, powiedzmy, ręka oraz czytać. Zdanie Proszę pomyśleć o ręce czy też Proszę pomyśleć o czytaniu są jak najbardziej poprawne i nie budzą zdziwienia. Wyrazy te spełniają więc kryteria pierwszego testu. Z kolei zdania Jest to, że się tak wyrażę, ręka; Jest to, jak to się mówi, ręka (Można, że się tak wyrażę, czytać), Jest to, przepraszam za wyrażenie, ręka (Można, przepraszam za wyrażenie, czytać) są wyraźnie nienaturalne, a więc oba wyrazy spełniają kryteria negatywnego testu.

Jeśli z kolei w przywołanych zdaniach umieścimy wyrazy należące do słownictwa specjalistycznego lub też ekspresywnego, to wyniki testu powinny być odwrotne. Weźmy chociażby słowotwórczy termin sufiks. Zdanie Proszę pomyśleć o sufiksie jest dziwne, zatrzymuje uwagę odbiorcy (można pomyśleć o jakimś konkretnym sufiksie, ale trudno pomyśleć o sufiksie jako takim). Wyraz ten nie przeszedł więc pozytywnego testu pierwszego. Świetnie natomiast wypada w jednym z testów negatywnych: Jest to tak zwany sufiks. Drugie kryterium negatywne spełnia z kolei choćby żarcie: Jest to, przepraszam za wyrażenie, żarcie.

Słownictwo wspólnoodmianowe to tylko niewielka cząstka naszego zasobu leksykalnego. O innych typach wyrazów napiszę w kolejnym odcinku.

Idziemy nr 13 (702), 31 marca 2019 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 28 marca

Wielki Czwartek
Daję wam przykazanie nowe,
abyście się wzajemnie miłowali,
tak jak Ja was umiłowałem.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 13, 1-15
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter