Umrzeć - tego nie robi się kotu

Tytuł dzisiejszego tekstu to pierwsze zdanie przejmującego wiersza zmarłej przed kilkoma dniami Wisławy Szymborskiej. Można nie zgadzać się z niektórymi poglądami i wyborami autorki, nie sposób jednak zanegować tego, że laureatka literackiej Nagrody Nobla należy do grona najwybitniejszych polskich poetów. Co ciekawe, jej twórczość jest doceniania nie tylko przez krytyków i literaturoznawców, lecz także przez licznych czytelników.

Szymborska w wielu utworach w różny sposób dotyka problematyki śmierci. Poza wierszem „Kot w pustym mieszkaniu”, z którego pochodzi przywołany w tytule cytat, warto przypomnieć choćby oparty na interesującym pomyśle „Pogrzeb”, wskazujący na swoiste przegrane pojedynki śmierci z życiem utwór „O śmierci bez przesady” czy wstrząsający w swej bezemocjonalności i chłodnym dystansie wiersz „Nazajutrz – bez nas”.

Nie śmierć jednak, lecz życie we wszelkich jego przejawach jest najważniejszym tematem twórczości Szymborskiej.

Jesteś piękne – mówię życiu –
bujniej już nie można było,
bardziej żabio i słowiczo,
bardziej mrówczo i nasiennie

– pisze poetka w utworze „Allegro ma non troppo”. Stałemu zachwytowi nad światem towarzyszy przy tym nieustanne zdziwienie nim: jego bogactwem, różnorodnością, regularnością cyklu przemian. W codzienności takiej, jaką ona jest, widzi Szymborska niezwykłość, cudowność; w „Jarmarku cudów” pisze m.in.:

Cud, no bo jak to nazwać:
słońce dziś wzeszło o trzeciej czternaście
a zajdzie o dwudziestej zero jeden.

Cud, który nie dziwi, jak powinien:
palców u dłoni wprawdzie mniej niż sześć, za to więcej niż cztery.

Cud, tylko się rozejrzeć: wszechobecny świat.

Stałym powodem do zachwytu, a zarazem zdziwienia jest dla poetki to, kim i jaka jest. Uznaje to za

Niepojęty przypadek
jak każdy przypadek.

Bo przecież

W garderobie natury
jest kostiumów sporo.
Kostium pająka, mewy, myszy polnej.
Każdy od razu pasuje jak ulał
i noszony jest posłusznie
aż do zdarcia.

W wierszu „Zdumienie” Szymborska pyta:

Czemu w zanadto jednej osobie?
Tej a nie innej? I co tu robię?
W dzień co jest wtorkiem? W domu nie gnieździe?
W skórze nie łusce? Z twarzą nie liściem?

W ostatnich dwóch cytatach widoczne są jeszcze dwa charakterystyczne rysy poezji Szymborskiej: wyczulenie na detale oraz próby przełamania antropocentryzmu w patrzeniu na świat, dowartościowanie rzeczywistości materialnej, zwłaszcza świata natury. A wszystko to połączone z postawą powątpiewania, stawiania pytań, przyznawania się do niewiedzy. W utworze „Notatka” Szymborska stwierdza wprost, że życie to

wyjątkowa okazja m.in. do tego, by bez ustanku czegoś ważnego
nie wiedzieć.

dr Tomasz Korpysz
Idziemy nr 7 (336), 12 lutego 2012 r.