Europa 1922

Droga do tego była jednak jeszcze daleka. Na razie Niemcy zdawały się być w nieuleczalnym kryzysie. 24 czerwca, gdy Walther Rathenau jechał do siedziby ministerstwa spraw zagranicznych, jego kabriolet został wyprzedzony przez mercedesa. Zamachowcy zastrzelili Rathenaua z karabinu maszynowego i na wszelki wypadek wrzucili do samochodu granat ręczny. W drugiej połowie 1922 r. przyspieszyła też w Niemczech inflacja. Od lipca do listopada marka straciła na wartości dziesięciokrotnie. Wkrótce miesięczna stopa inflacji osiągnęła niemal 30 tys. proc.

SMYRNA PŁONIE

13 września wieczorem podpalono pierwsze domy w dzielnicy ormiańskiej, kolejnego dnia przed świtem płonęła już większość chrześcijańskich dzielnic Smyrny – dzisiejszego Izmiru, portu nad Morzem Egejskim. Brytyjski reporter, obserwujący pożar ze statku stojącego w porcie, pisał: „widzę nieprzerwaną ścianę ognia, długą na dwie mile (…). Morze rozświetla miedzianoczerwona poświata, co jednak najgorsze, z ust zbitego tłumu tysięcy uchodźców kulących się na wąskim nabrzeżu, pomiędzy nadciągającą śmiercią w ogniu a głębią wody, dochodzą nieustanne okrzyki czystego przerażenia, które rozchodzą się na wiele mil”.

Tak kończyła się turecka kontrofensywa przeciw Grekom, rozpoczęta niecałe trzy tygodnie wcześniej. Grecja, która należała do grona zwycięzców I wojny światowej, marzyła o stworzeniu potęgi na gruzach pokonanego Imperium Osmańskiego. W tym czasie w Turcji wybitny mąż stanu Mustafa Kemal, zwany Ataturkiem, stworzył jednak nowoczesne narodowe państwo tureckie, które zdołało się oprzeć trwającej od 1919 r. greckiej inwazji. W 1922 r. Grecy zajmowali już pozycję blisko Ankary, ale 30 sierpnia armia turecka zmusiła ich do odwrotu. Uciekający żołnierze stosowali okrutne represje wobec tureckiej ludności. Za ich zbrodnie zapłacili cywile. Tysiące Greków i Ormian uciekło do Smyrny przed tureckim odwetem, licząc na pomoc z okrętów państw zachodnich stojących w porcie lub na ewakuację. Ewakuowano tylko żołnierzy, cywilów pozostawiono na łaskę i niełaskę zdobywców. W rzezi chrześcijan w Smyrnie zginęło wówczas z rąk Turków, zależnie od szacunków, od 12 do 30 tys. osób.

FASZYZM I KOMUNIZM

Polityka Mustafy Kemala w Turcji była ważną inspiracją dla Benita Mussoliniego. Kiedy w Turcji trwały jeszcze masowe mordy na Grekach, przyszły duce przygotowywał się do przejęcia władzy we Włoszech. Kraj był terroryzowany przez bojówki różnych partii – od 1919 do 1922 r. ofiarą przemocy politycznej padło w tym kraju ok. 3 tys. osób. Najsilniejsza i najbardziej bezkarna była bojówka partii Mussoliniego, tzw. Czarne Koszule. W październiku 1922 r. Mussolini postanowił przeprowadzić zamach stanu. 27 października jego zwolennicy rozpoczęli tzw. marsz na Rzym. W samym marszu wzięło udział mniej niż 30 tys. osób, włoska armia mogłaby więc bez trudu go rozproszyć. Jednak partia faszystowska liczyła wtedy już 700 tys. członków, więc stanowiła siłę, z którą trzeba było się liczyć. Z drugiej strony prawicowe partie obawiały się socjalistycznej rewolucji, a faszyści skutecznie socjalistów zwalczali. Wiktor Emanuel III, król Włoch, 29 października zlecił Mussoliniemu misję utworzenia nowego rządu.

Obawa dużej części Włochów przed rosnącym w siłę ruchem komunistycznym była jedną z głównych przyczyn sukcesu faszystów. Europa po I wojnie światowej była świadkiem rewolucji socjalistycznych w Niemczech i na Węgrzech. W 1922 r. ta groźba wciąż wisiała nad wieloma państwami Europy, zwłaszcza że było już jasne, iż bolszewicy utrzymają się przy władzy w krajach na wschód od Polski. 30 grudnia w Moskwie marionetkowe republiki radzieckie: ukraińska, białoruska i zakaukaska stworzyły razem z bolszewicką Rosją nowe państwo – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Tak kończył się w Europie rok 1922.