W pierwszych latach swojego panowania Henryk VIII dał się poznać jako gorliwy katolik. W 1511 r.
przystąpił do Ligi Świętej, sojuszu państw utworzonego przez papieża Juliusza II, króla Hiszpanii Ferdynanda V i cesarza Maksymiliana w celu wyparcia Francuzów z północnych Włoch. Wybudował opactwo westminsterskie, fundował kościoły i klasztory. W 1521 r. bronił podważanej przez Marcina Lutra nauki Kościoła katolickiego o sakramentach; luteranizm w tym czasie zaczął mieć wpływ na wykładowców uniwersyteckich w Anglii. Za przeciwstawienie się herezji oraz obronę autorytetu papieskiego Henryk otrzymał od papieża Leona X zaszczytny tytuł obrońcy wiary chrześcijańskiej (defensor christianae fidei).
Monarcha bardzo cierpiał z powodu braku męskiego potomka. Miał siedmioro dzieci, jednak syn zmarł dwa miesiące po porodzie, a pięć córek w dzieciństwie. Nie mógł liczyć na to, że Katarzyna urodzi mu syna, następcę tronu, a jednocześnie był zakochany w młodszej od niej o 22 lata Annie Boleyn, dlatego w 1527 r. wystąpił do papieża o uznanie jego pierwszego małżeństwa za nieważne. Sprawa trwała kilka lat, toczyła się przed sądami kościelnymi różnych instancji, a król ze swoimi prawnikami starał się wymyślać coraz to nowe powody stwierdzenia nieważności małżeństwa. Ostatecznie papież Klemens VII zdecydowanie odrzucił jego argumenty i zapewnił monarchę, że Kościół nie zaakceptuje jego nowego małżeństwa.
Tak zaczął się konflikt Henryka VIII z wiarą katolicką, doszło do zerwania z Kościołem i ostatecznego doprowadzenia do – trwającego do dziś – głębokiego rozłamu w Kościele w Anglii.
Monarcha zlekceważył ostrzeżenie papieża, a wydarzenia potoczyły się szybko. W latach 1532-1533 parlament zezwolił Henrykowi VIII na zwoływanie synodów, a nawet zakazał kierowania apelacji w sprawach kościelnych do Rzymu. W grudniu 1532 r. Anna Boleyn zaszła w ciążę, a miesiąc później Henryk VIII potajemnie ją poślubił. Fakt ten ogłoszono 1 czerwca 1533 r., kiedy to Anna została koronowana.
W 1534 r. tzw. akt o sukcesji nakazał obywatelom znaczącym w życiu religijnym i politycznym złożenie przysięgi, uznającej jego małżeństwo z Anną oraz tzw. akt supremacyjny, który stwierdzał, że Henryk jest zwierzchnikiem Kościoła Anglii. Wszyscy, którzy się temu sprzeciwiali, byli określani jako zdrajcy i karano ich śmiercią. Taki los spotkał m.in. świętych kanclerza Tomasza Morusa i bp. Jana Fishera. Oprócz nich na ołtarze zostało wyniesionych 48 innych męczenników z tego okresu prześladowań. W czasie rządów Henryka VIII zamordowanych zostało 12 książąt i hrabiów, 164 szlachciców, 2 kardynałów, 2 arcybiskupów, 18 biskupów, 13 opatów, 500 przeorów i innych zakonników oraz 38 doktorów teologii, głównie duchownych.
Oczywiście, Henryk VIII miał także na sumieniu swoje kolejne żony. Z sześciu dwie zostały ścięte – Anna Boleyn i Katarzyna Hovard.
Henryk VIII zniósł klasztory i kolegiaty, uwięził wielu biskupów i księży. Prześladowania trwały także za jego następców.
Kościół zareagował ostro: 17 grudnia 1538 r. papież Paweł III ekskomunikował i detronizował władcę. Oficjalnym powodem wykluczenia króla ze wspólnoty Kościoła było uznanie się przez niego za głowę Kościoła w Anglii, a także skazywanie na śmierć osób sprzeciwiających się aktowi supremacji.
Henryk VIII zmarł 28 stycznia 1547 r. Po śmierci sformułowano nowe wyznanie wiary, co dało początek Kościołowi anglikańskiemu. Odrzucono Eucharystię jako ofiarę i przyjęto kalwińską koncepcję Wieczerzy Pańskiej. Zniesiono celibat dla księży i biskupów. Kto odprawiał Msze Święte lub w nich uczestniczył, był za trzecim razem karany dożywotnim więzieniem.
Pełną swobodę działania Kościół katolicki w Anglii uzyskał dopiero w XIX w.
Wojciech Świątkiewicz |