Historyczny Jadów

– To wielkie historyczne wydarzenie dla Jadowa, dla całej gminy i ziemi jadowskiej. Można powiedzieć, że jest też naprawieniem dziejowych krzywd – mówi Dariusz Kokoszka, wójt Jadowa.

Jadów prawa miejskie posiadał w latach 1823–1869. Pozbawiony został tego przywileju wskutek carskich represji za powstanie styczniowe. Choć był miastem niespełna pół wieku, to do dziś w architekturze i urbanistyce odnaleźć można ślady dawnej świetności.

Obecny układ urbanistyczny Jadowa zachowuje historyczne rozplanowanie, z kościołem w części centralnej oraz rynkiem. Cenną pozostałością jest zabudowa w pierzejach rynku. Miejski charakter mają dwukondygnacyjne murowane budynki w zwartej zabudowie, z przejezdnymi bramami i miedzuchami. To także efekt rozbudowy Jadowa w dwudziestoleciu międzywojennym.

Rozwój Jadowa i nadanie mu w XIX w. praw miejskich są zasługą ówczesnego właściciela ziem hrabiego Stanisława Zamoyskiego. Zamoyski wybudował też w Jadowie niewielką fabrykę sukna, haftów, perkalu i papieru oraz tartak i młyn wodny. Zakłady te uległy zniszczeniu w 1831 r., w czasie powstania listopadowego. Wybuch powstania zatrzymał realizację planów budowy ratusza, których już nigdy nie udało się zrealizować.

W rynku miasta dominuje kościół Znalezienia Krzyża Świętego, projektu Józefa Piusa Dziekońskiego, konsekrowany w 1886 r. Obecnie funkcjonuje w randze sanktuarium. – Zachowany ma pierwotny wystrój z zabytkową chrzcielnicą, amboną, organami – mówi ks. prał. Bogdan Lewiński, kustosz sanktuarium, jadowski dziekan. – Relikwie Krzyża Świętego ofiarował do świątyni w 1893 r. kard. Mieczysław Ledóchowski. W czasie II wojny światowej relikwie zostały ukryte z obawy przed zniszczeniem. Dopiero w 1994 r. odnalazł je w ołtarzu bocznym ówczesny proboszcz ks. prał. Marian Marczewski – mówi ks. Lewiński. Murowany kościół jest kolejną świątynią w istniejącej od ponad 550 lat jadowskiej parafii, noszącej wezwanie św. Jakuba Apostoła.

Teraz Jadów znów zyskuje prawa miejskie po kilku latach starań. – Spełniliśmy wszystkie przesłanki. Decydowała o tym zabudowa, historia i tradycja, struktura zatrudnienia. Posiadamy odpowiednią infrastrukturę wodną, gazową, kanalizacyjną, wyasfaltowane drogi, oświetlenie uliczne. W Jadowie jest kościół, urząd pocztowy, przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum, Szkoła Branżowa i Technikum Hotelarsko-Gastronomiczne. Zanim podjęliśmy decyzję, przeprowadziliśmy konsultacje społeczne z mieszkańcami miejscowości w gminie. Jadów liczy obecnie 900 mieszkańców, ale nie będziemy najmniejszym miastem w Polsce – mówi Dariusz Kokoszka. – Cegłów i Wiskitki, które już przeszły procedury związane z uzyskaniem praw miejskich, pomagały nam swoim doświadczeniem – mówi wójt Jadowa.

Uzyskanie praw miejskich ma być nowym impulsem dla mieszkańców Jadowa, którego przyszłość upatruje się w rozwoju turystyki. – Jest u nas dobry mikroklimat, mamy ścieżki pieszo-rowerowe, ok. 5 km od Jadowa przepływa rzeka Liwiec, gdzie odbywają się spływy kajakowe – wylicza Dariusz Kokoszka. Trwają już prace nad wyłonieniem wykonawcy ścieżki pieszo-rowerowej, która połączy Urle z gminą Łochów.

W gminie Jadów niemal od trzech lat działa Jadowskie Stowarzyszenie Historyczne. – W listopadzie 2020 r. otworzyliśmy w Jadowie muzeum historyczne. Opowiada ono historię Jadowa od początku jego istnienia, czyli od 1424 r. Opiekujemy się też cmentarzem szkockich osadników pod Jadowem, co roku organizujemy Dzień Szkocki, pikniki rodzinne i inne eventy kulturalne – mówi Marek Suchocki, prezes Stowarzyszenia. Członkowie stowarzyszenia zajmują się też poszukiwaniem zabytków w okolicy. 21 grudnia 2022 r. publicznie ogłosili niezwykłe znalezisko, potwierdzone przez mazowieckiego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Osiemnaście srebrnych krzyżackich monet z drugiej połowy XIV w., odkrytych na przykościelnej łące, to największy skarb krzyżacki, jaki udało się dotychczas znaleźć na Mazowszu.